| Κείμενο : 15 Κρητικοί στη Νάξο - Ζευγώλης, Γιώργος Δημ.: Εποικοι Κρητικοί στ' Απεράθου της Νάξου. |
| Πηγή : /P045-04 , Ευρετήριο : O-E17B7AE0 |
| Μ. Γ. Μερακλής Κρητικοί στη Νάξο - Ζευγώλης, Γιώργος Δημ.: Εποικοι Κρητικοί στ' Απεράθου της Νάξου. Μερακλής, Γ. Μ.: "Κρητικοί στη Νάξο - Ζευγώλης, Γιώργος Δημ.: Εποικοι Κρητικοί στ' Απεράθου της Νάξου.", Παράδοση και Τέχνη 045, σελ. 12-15, Αθήνα, Δ.Ο.Λ.Τ., Μάιος-Ιούνιος 1999. Κρητικοί στη Νάξο Ζευγώλης, Γιώργος Δημ.: Εποικοι Κρητικοί στ' Απεράθου της Νάξου. Αθήνα 1998. Υπάρχει μια από παλιά διαδεδομένη παράδοση, ότι το γλωσσικό ιδίωμα του ορεινού χωριού Απεράθου της Νάξου οφείλει την ομοιότητά του με το δυτικοκρητικό ιδίωμα σε μιαν εγκατάσταση εκεί Κρητικών κατά το παρελθόν, και συγκεκριμένα κατά και αμέσως μετά την επανάσταση του Δασκαλογιάννη (1770-1771). Μερικοί πρόσθεταν, γενικόλογα και κάποιες άλλες ομοιότητες, π.χ. στην αγιογραφία κάποιων βυζαντινών εκκλησιών, που η τεχνοτροπία της θεωρείται συγγενής με την κρητική. Με το βιβλίο του αυτό ο κ. Ζευγώλης, γνωστός φιλόλογος που διετέλεσε εκπαιδευτικός σύμβουλος του Υπουργείου Παιδείας, και δοκιμότατος ερευνητής της γενέτειράς του, επιχειρεί μια συστηματική προσσέγγιση του ζητήματος. Εξετάζει για πρώτη φορά, εξαντλητικά, τις υπάρχουσες παραδόσεις οικογενειών (πάνω από σαράντα) που αναφέρονται στην κρητική καταγωγή τους, την παρουσία στο χωριό (και όχι στην υπόλοιπη Νάξο) αποδεδειγμένα κρητικών τραγουδιών, τοπωνυμίων, βαπτιστικών ονομάτων κοινών στ' Απεράθου και στην Κρήτη και προπάντων επωνύμων αναφισβήτητα κρητικών (πάνω από εξήντα). Και βέβαια προβαίνει σε εξαντλητική παρουσίαση "κρητικών γλωσσικών φαινομένων στο απεραθίτικο ιδίωμα" - μόνο σ' αυτό. Το μέγεθος της υπευθυνότητας που διακρίνει την πολυετή έρευνα του κ. Ζευγώλη καταδεικνύει και το γεγονός ότι πραγματοποίησε ειδικά για το σκοπόν αυτό εννέα ταξίδια στην Κρήτη, όπου συζήτησε με λόγιους και απλούς κατοίκους και τοπικούς παράγοντες πραγματοποιώντας κανονική επιτόπια έρευνα (δείγμα και υπόδειγμα της εξονυχιστικής διερεύνησης των θεμάτων που προέκυπταν αποτελεί η υποσημείωση της σελίδας 25, με τις εύστοχες ερωτήσεις σχετικά με το επώνυμο ενός Κρητικού, τις οποίες έθεσε στον ίδιο). Εντυπωσιάζει η εποπτεία των ναξιακών ιδιωμάτων που έχει ο κ. Ζευγώλης, ώστε να μπορεί με απόλυτη βεβαιότητα να υποστηρίζει ότι το ένα ή το άλλο γλωσσικό φαινόμενο απαντά αποκλειστικά στο Απεράθου ή όχι, ή και σε ποια άλλα χωριά, και σε ποιαν έκταση κάθε φορά. Αλλά δεν βασίζεται μόνο στα δικά του, να το πω έτσι, ακούσματα, αλλά τεκμηριώνει τις παρατηρήσεις του και με έγγραφα και επιστημονικές συμβουλές άλλων που μπορεί να υπάρχουν κάθε φορά. Καταλήγει στη διαπίστωση ότι οκτώ από τα βασικότερα και πιο ιδιόρρυθμα γλωσσικά φαινόμενα της κρητικής διαλέκτου συναντώνται "αυτούσια και χωρίς εξαιρέσεις μονάχα στ' Απεράθου και όχι στην υπόλοιπη Νάξο". Τα ίδια επίσης φαινόμενα παραπέμπουν ειδικότερα στην δυτική Κρήτη και πιο συγκεκριμένα στα Σφακιά και στη γύρω περιοχή. Ολα, εκτός από ένα, που απαντά αποκλειστικά στην ανατολική κρητική διάλεκτο και είναι άγνωστο στα Σφακιά (είναι η αύξηση η- στα ρήματα, είτε αρχίζουν από φωνήεν είτε από σύμφωνο, εφόσον η αύξηση τονίζεται, και ε- εφόσον είναι ατόνιστη: ήπηρα, αλλά επήραμε). Αποδίδει την εξαίρεση ή απόκλιση αυτή ο κ. Ζευγώλης στην εξαιρετικά μεγάλη και διαρκή διάδοση που είχε στ' Απεράθου ο Ερωτόκριτος (δίνει στο σημείο αυτό εντυπωσιακές λαογραφικές μαρτυρίες) ο οποίος είναι γραμμένος στη διάλεκτο της ανατολικής Κρήτης. Λεπτότατες παρατηρήσεις κάνει και στην πραγμάτευση των επωνύμων κρητικής προελεύσεως. Χρησιμοποίησε στο θέμα αυτό, εκτός άλλων, και τρεις φορολογικούς καταλόγους από τα έτη 1670, 1708 και 1757 (ο τρίτος είναι μάλλον κτηματολόγιο). Ο πρώτος από αυτούς περιέχει 22 επώνυμα, που αντιστοιχούν σε 41 οικογένειες προερχόμενες απ' την Κρήτη. Στους δύο άλλους όμως δεν υπάρχει καμία από αυτές τις οικογένειες. Συμπεραίνει λοιπόν ο συγγραφέας ότι Κρητικοί κατέφυγαν σε μια πρώτη φάση στ' Απεράθου προσωρινά, εγκαταλείποντας το νησί κατά τον Ενετοτουρκικό πόλεμο (1645-1669) και γυρίζοντας ξανά στην πατρίδα τους μόλις ηρέμησαν τα πράγματα. Αρα μαζική και μόνιμη εγκατάσταση, ώστε να ριζώσουν ονόματα, γλώσσα, τραγούδια κλπ., πρέπει να έγινε μετά το 1757 και τοποθετείται στο χρόνο, όπως ήδη σημειώθηκε, κατά και μετά το 1770-1771. Στα συμπεράσματα, όπου ανακεφαλαιώνονται διεξοδικά τα διαπιστωμένα συμβάντα, ο κ. Ζευγώλης θέτει και δύο σοβαρά προβλήματα, που φαίνεται να δυσχεραίνουν την αποδοχή ομαδικής μετακίνησης από την Κρήτη στ' Απεράθου. Το πρώτο είναι το πατριδωνυμικό επώνυμο Κρητικός, που έχουν ή είχαν κάποιες απεραθίτικες οικογένειες: αν πήγαν από την Κρήτη εκεί πολλοί Κρητικοί, πώς γίνεται μερικοί από αυτούς να ονομάζονται έτσι, από ντόπιους και εποίκους; Η πειστική απαντησή είναι ότι, όπως είδαμε, από την μαζική μετανάστευση είχε προηγηθεί η εγκατάσταση πολύ λίγων που δεν "τόπωσαν" κιόλας και ξανάφυγαν. Το δεύτερο πρόβλημα είναι, ότι τέτοια ομαδική μετανάστευση δεν αναφέρεται από κανέναν ιστορικό, ούτε από Δυτικούς μοναχούς της Νάξου. Σχετικά μ' αυτό γίνεται η παρατήρηση ότι οι Σφακιανοί έπρεπε να κρατήσουν όσο μπορούσαν κρυφή τη μετακίνησή τους και τα μέρη όπου κατέφευγαν γιατί κινδύνευαν από τουςΤούρκους, οι οποίοι, μαρτυρημένα επιδίωκαν με κάθε τρόπο την εξόντωσή τους, όπως κινδύνευαν και οι Βενετσιάνοι, οι οποίοι λοιπόν είχαν λόγο να σιωπούν, να μην κάνουν μνεία της παρουσίας των Σφακιανών (το δημοσιευόμενο έγγραφο, από το έτος 1797, είναι συναρπαστικό). Ο λαμπρός τόμος κλείνει με πλουσιότατο υλικό, έγγραφα και φωτογραφίες Απεραθιτών με προγονικά κρητικά επώνυμα, και κάποιες άλλες (οι περισσότερες από αυτές είναι έγχρωμες) Απεραθιτών πάλι, "με πράσινα ή γαλανά μάτια", γιατί ο κ. Ζευγώλης πρόσθεσε στο οπλοστάσιό του κι αυτό το επιχείρημα φυσικής ανθρωπολογίας. Τα μάτια πολλών απογόνων των εποίκων, γράφει ο συγγραφέας, είναι πράσινα ή γαλανά, "χρώματα χαρακτηριστικά των Σφακιακών της μεγαλονήσου". Φωτογραφίες τεκμηριωτικές δημοσιεύονται και στο κύριο σώμα του βιβλίου. Σε μιαν απ' αυτές βλέπουμε έναν απεραθίτη λυράρη (1877-1939) γιατί, ευνόητα, και στο κατεξοχήν κρητικό αυτό μουσικό όργανο ο κ. Ζευγώλης αφιερώνει ιδιαίτερο κεφάλαιο με αντικειμενικά στοιχεία. Κοντολογίς πρόκειται για μια μελέτη υποδειγματική, που θα άξιζε να τη διαβάσουν, γιατί πολλά μεθοδολογικά έχουν να μάθουν, και νεότεροι ερευνητές. Μ. Γ. Μερακλής Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών ******************************************************************** ******************************************************************** [7 φωτο. μονοχρ. στριμωγμένες] PAR045 MeraklisM01GR.doc |