| Κείμενο : 6 Η ναξιακή λαϊκή παράδοση |
| Πηγή : /P033-01 , Ευρετήριο : O-814871DF |
| Στέφανος Δ. Ημελλος Η ναξιακή λαϊκή παράδοση Ημελλος, Δ.Στέφανος: "Η ναξιακή λαϊκή παράδοση", Παράδοση και Τέχνη 033, σελ. 4, Αθήνα, Δ.Ο.Λ.Τ., Μάϊος-Ιούνιος 1997. Η ναξιακή λαϊκή παράδοση Αφιερώνεται στην μνήμη της Διαλεχτής Ζευγώλη-Γλέζου Εφ'όσον παράδοση και μάλιστα λαϊκή είναι κάθε τι το παραδιδόμενο από την μια γενεά στην άλλη, παράδοση υπάρχει σε όλες τις ελληνικές περιοχές. Το πόσο έντονη και πόσο πλούσια είναι κατά τόπους η παράδοση αυτή και γιατί, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, που δεν είναι του παρόντος να αναφερθούν. Εκείνο που είναι βέβαιο είναι ότι η Νάξος, το μεγαλύτερο σε έκταση νησί του συμπλέγματος των Κυκλάδων, έτυχε να έχη και μακρά και έντονη παράδοση. Η παράδοση αυτή έχει μάλιστα αναδειχθή αρκετά αλλά όχι πλήρως από το γεγονός ότι πολλοί Νάξιοι, κυρίως λόγιοι, αλλά και επιστήμονες, έχουν ασχοληθή με αυτήν σε συλλεκτικό όσο και σε ερμηνευτικό και επιστημονικό επίπεδο. Ας επιτραπή να εξαρθή εδώ η μεγάλη συμβολή της Διαλεχτής Ζευγώλη-Γλέζου, που πρόσφατα απεβίωσε, η οποία με πολλούς κόπους, θυσίες και πραγματική αφοσίωση κατώρθωσε με εργασία δεκαετιών να εξαντλήση - πράγμα σπάνιο για τον ευρύτερο ελληνικό χώρο - το υλικό από το χωριό της, την Απείρανθο, με την συλλογή χιλιάδων σελίδων γλωσσικού και λαογραφικού υλικού, το οποίο έχει καταθέσει στο Αρχείο του Ιστορικού Λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών. Γνήσιος φορέας της παραδόσεως αυτής ήταν και η ίδια με τις σκέψεις, τις εκδηλώσεις, τις ενέργειες και την συμπεριφορά της. Θα ήταν αφελές να επιχειρήση κανείς να αξιολογήση εδώ την παράδοση της Νάξου στο σύνολό της. Γι' αυτό θα αναφερθώ με συντομία σε τρεις μόνο περιπτώσεις, που έχουν να κάμουν με το ιστορικό βάθος της παραδόσεως αυτής ανεξάρτητα από την χρονική αφετηρία των. Ελπίζω ότι μια τέτοια αναφορά, έστω και τόσο ατελής και τόσο αποσπασματική, είναι κατάλληλη για ένα τεύχος του περιοδικού το οποίο είναι αφιερωμένο στην Νάξο. 1) Οπως είναι γνωστό, δύο διαφορετικές αρχαίες παραδόσεις υπάρχουν εν σχέσει με τον τόπο γεννήσεως του Δία, του υπάτου εκ των θεών του ελληνικού πανθέου. Η χρονική στιγμή της γεννήσεως του Δία αποτελεί θεωρητικά και την έναρξη της ελληνικής μυθολογικής και θρησκευτικής παραδόσεως, όπως διαμορφώνεται κατόπιν και τελειοποιείται από την ποιητική δημιουργία του Ομήρου και την μετέπειτα γραμματεία. Οπωσδήποτε η πιο διαδεδομένη παράδοση είναι εκείνη που θέλει τον Δία να γεννιέται στην Κρήτη και μάλιστα στο Ιδαίον άντρον. Εκείνο που μας ενδιαφέρει εδώ από όλην αυτήν την υπόθεση είναι ότι υπάρχει και παραλλαγή λιγώτερο γνωστή, που συνδέει την πρώτη εμφάνιση και τις πρώτες ενέργειες του Δία για την κατάκτηση της εξουσίας με την Νάξο, στην οποία άλλωστε το όνομά του "Ζεύς" σώζεται ως τοπωνύμιο. Συγκεκριμένα, όπως αναφέρει ο συγγραφέας της Μεταγενέστερης Αρχαιότητας Αγλαοσθένης στα "Ναξιακά" του, μετά την γέννησή του στην Κρήτη ο Δίαςείχε μεγάλες περιπέτεις λόγω της εχθρικής στάσεως του πατέρα του Κρόνου προς αυτόν. Δύο φορές κλάπηκε και μεταφέρθηκε στην Νάξο και αφού ανατράφηκε εκεί και ενηλικιώθηκε, εξώρμησε προς την Κρήτη για να κατακτήση την εξουσία. 2) Κατά τους νεώτερους χρόνους είναι γνωστά πολλά έθιμα του γάμου με μαγικό χαρακτήρα , που αποβλέπουν στην πολυπόθητη αρρενογονία. Ενα τέτοιο έθιμο είναι η επαφή των νεονύμφων με αρσενικό παιδί αμφιθαλές (που ζουν και οι δύο γονείς του), που δέχεται στην αγκαλιά της η νεόνυμφη μετά την στέψη, όπως και η τοποθέτηση αρσενικού παιδιού στην νυφική κλίνη. Η αρχαία παράδοση, όπως μαρτυρείται από τον Καλλίμαχο (Αίτια Ι, Ι-3) αναφέρει ανάλογο έθιμο από την Νάξο (δεν είναι γνωστό από πουθενά αλλού) με τον ίδιο ασφαλώς σκοπό και στόχο. Κατά την συνήθεια αυτή, την νύχτα πριν από την ημέρα τελέσεως του γάμου η μελόνυμφη έπρεπε να κατακλιθή με αρσενικό παιδί αμφιθαλές. 3) Από προσωπική έρευνα στην Νάξο πριν από 30 χρόνια περίπου, διαπίστωσα ότι λίγο παλαιότερα οι γεωργοί, μόλις τελείωναν το θέρισμα του αγρού εχάραζαν λίγο το χέρι των με το δρεπάνι και αιμάτωναν το χωράφι. Το έθιμο αυτό είναι σπανιώτατο και βέβαια νεώτερο, αλλά όπως θέλω να πιστεύω, είναι επιβίωμα στο οποίο υπόκειται έθιμο προσφοράς αίματος προς εξευμενισμό του δαίμονα του σίτου, που μπορεί να ήταν και ωργισμένος για την αποκοπή των σταχυών. Στην πραγματικότητα πρόκειται για συμβολική πράξη αιματηρής θυσίας, η οποία ασφαλώς είναι πολύ παλαιά, αφού μπορεί να υπενθυμίζη παλαιότατο έθιμο, κατά το οποίο για τον ίδιο σκοπό θα θυσιάζονταν άνθρωποι (Στεφ. Δ. Ημέλλου, Λαογραφικά Β', Ποικίλα, Αθήνα 1992, σ. 26-27). Το υλικό είναι βέβαια απέραντο αλλά και μόνο από τα δείγματα αυτά καταδεικνύεται το ενδιαφέρον που παρουσιάζει η ναξιακή παράδοση από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα και η ανάγκη συστηματικώτερης ακόμη έρευνάς της. Στέφανος Δ. Ημελλος Καθηγητής Λαογραφίας Πανεπιστημίου Αθηνών *************************************************** ************************************************ PAR033 Imellos04GR.doc |