| Κείμενο : 4 Μια αξιοσημείωτη είδηση για το "κολόβι" και το χρόνο εγκαταλείψεώς του στη Νάξο. |
| Πηγή : /P024-11 , Ευρετήριο : O-118339F8 |
| Μανόλης Σέργης Μια αξιοσημείωτη είδηση για το "κολόβι" και το χρόνο εγκαταλείψεώς του στη Νάξο. Σέργης, Μανόλης: "Μια αξιοσημείωτη είδηση για το “κολόβι” και το χρόνο εγκαταλείψεώς του στη Νάξο", Παράδοση και Τέχνη 024, σελ. 25-26, Αθήνα, Δ.Ο.Λ.Τ., Νοέμβριος – Δεκέμβριος 1995. Μια αξιοσημείωτη είδηση για το "κολόβι" και το χρόνο εγκαταλείψεώς του στη Νάξο. Ανάμεσα στις σημαντικές λαογραφικές ειδήσεις που μας παρέχει ο Αγγλος περιηγητής J.Th.Bent)(1) στο έργο του "Cyclades, or life among the insular Greeks"(2), για τη Νάξο του 1883 είναι και η παρακάτω αναφερομένη, και η οποία σχετίζεται με το κολόβι(3) (ως μέρους της γυναικείας παλιάς ενδυμασίας) και το χρόνο εγκαταλείψεώς του από τις γυναίκες του ναξιακού χωριού Εγκαρές. Γράφει ο παρατηρητικότατος περιηγητής: ".....amongst other things they brought us the remnants of a curius old costume, called the κολόβια, consisting of two rows of knitted string, which was stiff enough to stick out at least half a yard the wearer; and it was worn by all the women of Engarrais, the priest told us, when he was a boy, underneath their dresses, to make them stand out behind"(σσ.368-369). "...μεταξύ άλλων πραγμάτων (που μας έφεραν να δούμε), μας έφεραν και τα απομεινάρια μιας παράξενης παλιάς φορεσιάς που ονομαζόταν κολόβια (=κολόβι). (Τα απομεινάρια αυτά) αποτελούνταν από δύο σειρές πλεγμένου σπάγγου, που ήταν αρκετά σκληρός, για να στέκεται τουλάχιστον μισή γυάρδα (πίσω) απ'αυτήν που το φορούσε. Ο ιερέας μας είπε ότι τότε που ο ίδιος ήταν παιδί, φοριόταν από όλες τις γυναίκες των Εγκαρών κάτω από τα φορέματά τους, για να τα κάνουν να φουσκώνουν από πίσω". Το "κολόβι", καθ'όσον γνωρίζουμε, το φορούσαν κυρίως οι εύπορες γυναίκες, οι και "κολοβούσες" ονομαζόμενες. Από το πλήθος των αναφορών σ'αυτό, σταχυολογώ μόνον όσα ο αείμνηστος Φ.Ι.Κουκουλές γράφει γι'αυτό και σχετίζεται με τη Νάξο(4): "Εις παλαιότερους χρόνους εν Νάξω οι γυναίκες κατώρθωνον, τη βοήθεια μπανελλών, κυκλικώς διατίθεμένων εις το όπισθεν μέρος του φορέματος, να προκαλώσι την εξόγκωσιν αυτού. Το ούτω διερρυθμισμένον φόρεμα εκάλουν κολόβι. Πόσον δεν απέχει τούτο από τα κολοβά και βραχέα των Ονειροκριτών του Αρτεμιδώρου (5) (..) και του μεσαιωνικού κολοβίου!". Οι μπανέλλες του Κουκουλέ είναι (στη διήγηση του περιηγητή) οι δύο σειρές πλεγμένου (και αρκετά σκληρού) σπάγγου. Εκτός των παραπάνω, ο περιηγητής μας δίνει μία ακόμη σημαντική πληροφορία, που άκουσε και πάλιν από τον ιερέα του χωριού: οι γυναίκες, που κάποτε φορούσαν όλες το "παραδοσιακό" τους κολόβι, το έχουν εγκαταλείψει ήδη από εικοσαετίας (".. our women have abandoned these foolish things these twenty years"(σελ.369), δηλ. από τις αρχές περίπου της δεκαετίας του 1860. Με αφορμή την εγκατάλειψη του κολοβίου ο ιερέας των Εγκαρών προβαίνει σε δύο αξιοπρόσεκτες αξιολογικές κρίσεις: χαρακτηρίζει τα παλαιά πράγματα, όπως το συγκεκριμένο ένδυμα, "ανόητα". Εχομε ενώπιόν μας δηλ. μία σαφή μαρτυρία για αμφισβήτηση κάποιων στοιχείων της παραδόσεως και προσαρμογή στις νέες απαιτήσεις των καιρών, που όμως μπροστά τους τα παλαιά ωχριούν, χαρακτηριζόμενα ως ανόητα! Ακουσα κι εγώ ο ίδιος την τελευταία πενταετία, όταν συγκέντρωνα το υλικό για τη σύνθεση του βιβλίου με τη λαογραφία του χωριού μου(7), πολλές φορές τα ίδια λόγια του Εγκαρίτη ιερέα. Σ'όποια (ελάχιστα δυστυχώς) σπίτια έμπαινα και θαύμαζα τα λειτουργικά, καλοδιατηρημένα, και αρμονικά συνδεδεμένα με το σήμερα παλιά αντικείμενα, έπαιρνα την ίδια απάντηση: "μα ηυτές (=αυτές) οι παλιατζαρίες (8) σ'αρέσουνε! Ωχου μάννα μου..." υπονοώντας, για να μη με προσβάλλουν, ότι είμαι "για δέσιμο". Ομως αυτή είναι η αλήθεια: οι καιροί περνούν, οι συνθήκες ζωής αλλάζουν, το βιοτικό επίπεδο ανεβαίνει, η έλλειψη ιδεολογίας της παραδόσεως και της σημασίας της στη "νέα ζωή" είναι δεδομένη και κανείς ρομαντικός συναισθηματισμός δεν μπορεί να αρνηθεί τη δύναμη της αναπόφευκτης προσαμογής στο καινούργιο. Η β΄ κρίση του ιερέα αφορά στην παρατήρηση του ευγενούς περιηγητή "ότι οι Εγγλίδες κυρίες που ντύνονται με τη μόδα, το φορούν τώρα, και το ονομάζουν φουρό", και χρήζει ιδιαιτέρας προσοχής: "Νόμιζα ότι οι Αγγλοι ήταν πιο πολιτισμένοι από μας" ) σελ.369). Λόγω χώρου δεν επεκτίνομαι στην ερμηνεία της. Ο καθείς όμως μπορεί κάλλιστα να δώσει τη δική του... Σημειώσεις 1. Για τον περιηγητή βλ. Δημ.Π.Πασχάλη, περιηγηταί εν Ελλάδι από του ΙΒ΄ μέχρι και του Κ΄ αι., Επετηρίς Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών, τ.Δ΄ (1964), 294.95. Στέλλα Ιω.Ράμφου, Ταξίδι του ΒΕΝΤ εις Κίμωλον, Κιμωλιακά Ζ΄ (1977), 154-172. Μανόλης Γ.Σέργη, Πως είδε τη Χώρα και τους Χωραϊτες του 1883 ο Αγγλος περιηγητής Θεόδωρος Bent, Ναξιακά 37 (Ιούλ.-Σεπτ.1993), σ.7-11, αλλά κυρίως την (υπό έκδοση) εργασία μου "Λαογραφικές ειδήσεις για τη Νάξο του 1883 στο έργο του Αγγλου περιηγητή J.Th.Bent..", όπου αναλύω λεπτομερέστατα τα του περιηγητή, του έργου του, της αξιοπιστίας του κ.α. 2. Πρώτη έκδοση, με τον τίτλο που το αναφέρω, London, Longmans, Green and Co., 1885. Δεύτερη με τον τίτλο Aegean Islands. The Cyclades, or Life Among the Insular Greeks", Argonaut, Inc., Publishers, Chicago 1966. Οι παραπομπές αφορούν και στις δύο εκδόσεις, είναι ίδιες. 3. Η σημασία του ποικίλει στον ελληνικό χώρο. Στη Νάξο, εκτός της σημασίας που αναφέρει ο περιηγητής, συναντάται και με την έννοια του μπούστου (χ/φο 421, του Ιστ. Λεξ. Ακαδ.Αθηνών, σ.370, από την Κωμιακή), και της εξωτερικής φανέλλας, σημασία νεώτερη από τη στρατιωτική γλώσσα (χ/φο 892, σ.51), στο Πήλιο (χ/φο 1002, σ.71), στα Ψαχνά Ευβοίας (χ/φο 735, σ.46) κ.α., είναι το μάλλινο σημερινό πουλόβερ, στο Ζαγόρι της Ηπείρου (χ/φο 552, σ.134) είναι το βρακί που δεν αρχίζει από την οσφύ, αλλά από τον αφαλό, στην Αιτωλ/νία (χ/φο 1041, σ.335) είναι είδος πλεκτού γιλέκου, στη Μύκονο (χ/φο 591, σ.49) είδος γυναικείου φορέματος, το οποίο εκάλυπτε την κεφαλή, την πλάτη και προσδένονταν στην οσφύ μπροστά με κορδόνι, στη Μεγαλόπολη Πελ/σου (χ/φο 980, σ.61) το από χόρτα ή από πυκνόφυλλα κλαδιά σκέπασμα του κουβελιού (κυψέλης). Κολόβι, τέλος, είναι και ένδυμα των κληρικών. Βλ.γι'αυτό, Γ.Σωτηρίου, Περί της εξωτερικής περιβολής των κληρικών, "Γρηγόριος Παλαμάς" Γ΄,σσ.237-47, 359-370, 452-60, 546-551 (ειδικότερον οι σσ. 360-361), "Λαογραφία", τ.8 (1921), σ.257, Γ.Κ.Σπυριδάκη. Παρατηρήσεις επί ενδυμάτων τινων κατά την πρώτη Βυζαντινήν περίοδον, Επετ. Λαογρ. Αρχείου 9-10 (1955-57), σσ.16-21, όπου και πάμπολλες παραπομπές σε κείμενα Βυζαντινών συγγραφέων. Παχώμιου Ρουσάνου, Μακαρίω τω ποτέ Μητροπολίτη Θεσσαλινίκης, Ελληνομνήμων, σσ.656-57, Φ.Κουκουλέ, Βυζαντινών βίος και πολιτισμός, τ.6 (1955), σ.270, και στον Ioannis Meursi, Glossarium Graeco-barbarum, Lugduni Batavorum, 1961, στο λήμμα κολόβιον, σ.254-255. Για τη λέξη, βλ.επίσης Κοραή, Ατακα, τ.4Α, σ.239-40, στο λεξικό του Περίδη, στο οικείο λήμμα, κ.α. 4. Λαογραφία 8 (1921), σ.255. 5. Βλ.Αρτεμιδώρου, Ονειροκριτικά, Lipsias 1805, βιβλίο ΙΙ, cap.ΙΙΙ, σ.134 ("Κολοβαί δε και απρεπείς εσθήτες ζημίας και απραξίας σημαίνουσι"). 6.Για τη σχέση του με το μεσιωνικό κολόβι βλ.ενδεικτικώς στον Σπυριδάκη, ο.π. 7. Μανόλη Γ.Σέργη, Λαογραφικά και Εθνογραφικά από το Γλινάδο Νάξου, Αθήνα 1994. 8. Παλιοπράγματα. Μανόλης Σέργης φιλόλογος-συγγραφέας μεταπ.φοιτ.Λαογραφίας ************************************************** *************************************************** PAR024 SergisM01GR.doc |