| Κείμενο : 3 Η χορευτική παράδοση της Θράκης (γενική αναφορά) |
| Πηγή : /P039-06 , Ευρετήριο : O-BE46057C |
| Ιωάννης Πραντσίδης Ηχορευτικήπαράδοση της Θράκης (γενική αναφορά) Πραντσίδης, Ιωάννης: "Ηχορευτικήπαράδοση της Θράκης (γενική αναφορά)", Παράδοση και Τέχνη 039, σελ. 10-11, Αθήνα, Δ.Ο.Λ.Τ., Μάϊος-Ιούνιος 1998. Ηχορευτική παράδοση της Θράκης (γενική αναφορά) Στη Θράκη, καθώς και στα άλλα διαμερίσματα της Ελλάδας, ο παραδοσιακός χορός παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία μορφών. Mουσικές κλίμακες, μελωδίες, ρυθμοί, χοροί και ένα πλήθος λαϊκών δρωμένων που σώζονται ως τις μέρες μας μαρτυρούν τη μεγάλη αγάπη των Θρακών για τη μουσική και το χορό. Είναι χαρακτηριστικό ότι πέρα από τις συνηθισμένες χορευτικές περιστάσεις (πανηγύρια, γάμοι, αρραβώνες, γλέντια κλπ.) που συναντούμε σ’ όλες τις περιοχές της Ελλάδας, οι Θράκες έστηναν χορό στο μεσοχώρι (πλατεία του χωριού) όλες τις μεγάλες γιορτές και όλες τις Κυριακές του χρόνου εκτός από τη Μεγάλη Σαρακοστή. Εξετάζοντας τη μουσικοχορευτική παράδοση της Θράκης πρέπει να τη δούμε ως ένα ενιαίο πολιτιστικά χώρο, όπως λειτούργησε για αιώνες, και όχι με τη σημερινή της διαίρεση. Μετά τη συνθήκη του Νεϊγύ (1919) και τη συνθήκη της Λωζάνης (1923) η Δυτική Θράκη ανήκει στην Ελλάδα ενώ η Βόρεια Θράκη (Ανατολική Ρωμυλία) που ανήκει στη Βουλγαρία και η Ανατολική Θράκη που ανήκει στην Τουρκία, εκπροσωπούνται σήμερα στον ελλαδικό χώρο από τους πρόσφυγες οι οποίοι μετέφεραν την πολιτιστική τους κληρονομιά. Μελετώντας λοιπόν τη μουσικοχορευτική παράδοση της Θράκης παρατηρούμε ότι υπάρχει μεγάλη συγγένεια ανάμεσα στις διάφορες περιοχές της, σ’ ότι αφορά τη μουσική, τα τραγούδια και τους χορούς αλλά και διαφορές - και αυτό εξαρτάται από τη θέση μιας περιοχής σε σχέση με το κέντρο αλλά και τις επιρροές που μπορεί να δέχτηκε από γειτονικά πολιτισμικά κέντρα. Ιδιαίτερα στην Ανατολική Θράκη μπορεί να παρατηρήσει κανείς στοιχεία συγγενικά με την Κωνσταντινούπολη, τη Μικρά Ασία και το Βορειοανατολικό Αιγαίο. Αξιοσημείωτη ακόμη είναι η σχέση που υπάρχει ανάμεσα στον Πόντο και τη Θράκη, κυρίως σε ρυθμούς, κινητικά μοτίβα, τεχνικές και όχι μόνο. Σύμφωνα με την άποψη της Α. Κυριακίδου-Νέστορος (1975, 49) για την οργάνωση του χώρου στον ελληνικό παραδοσιακό πολιτισμό, κοινότητα, επαρχία και περιφέρεια αποτελούν "σύνολα" πολιτισμού που θα μπορούσαν να παρασταθούν γραμμικά ως τρεις συγκεντρικοί κύκλοι. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν κοινά χαρακτηριστικά στον παραδοσιακό πολιτισμό των κοινοτήτων που ανήκουν σ' αυτά τα "σύνολα", ιδιαίτερα στις κοινότητες που βρίσκονται στην ίδια επαρχία, όπου ο κύκλος είναι μικρός. Το ίδιο συμβαίνει και στη χορευτική παράδοση των χωριών που ανήκουν στην ίδια επαρχία και συνιστούν μια πολιτισμική ενότητα. Υπάρχουν κοινά χαρακτηριστικά στους χορούς, καθώς και μικροδιαφορές που είναι ανάλογες με την απόσταση και το βαθμό επικοινωνίας μεταξύ των χωριών αυτών. Εξετάζοντας τους χορούς που χορεύονται σε κάθε χωριό, με βάση τις ονομασίες και τις μικροδιαφορές από χωριό σε χωριό, μπορεί να καταγράψουμε ένα πλήθος χορών. Εάν όμως εξετάσουμε σε βάθος και προσπαθήσουμε να κατατάξουμε τους χορούς με βάση τα δομικά τους υλικά, τότε θα καταλήξουμε σε μορφές χορών με κοινά βασικά χαρακτηριστικά και τα πράγματα γίνονται πιο απλά. Από τα βασικά στοιχεία του χορού είναι ο ρυθμός και το χορευτικό μοτίβο. Με βάση αυτά τα στοιχεία πρέπει να κατατάσσονται οι χοροί σε ομάδες, όπου θα γίνεται αναφορά σε μορφές ενός χορού που έχουν κοινά αυτά τα στοιχεία και πιθανά να παρουσιάζουν μικροδιαφορές μεταξύ τους σε άλλα, δευτερεύουσας σημασίας, όπως το όνομα, το πιάσιμο των χεριών κ.α., επισημαίνοντας βέβαια πάντοτε τα στοιχεία αυτά. Οι χοροίπου συναντούμε στη Θράκη με βάση τους ρυθμούς και τα χορευτικά μοτίβα είναι: οι δίσημοι του συρτού, των μορφών τύπου καστρινού Καβακλί, των μορφών τύπου ξεσυρτού, των μορφών τύπου πασχαλιάτικου ταπεινού Ασβεστάδων, του χασάπικου, του κουτσού Νέας Βύσσας του ζερβού, του Τροϊρου και του χορού στις τρεις, οι τρίσημοι του ταπεινού, οι τετράσημοι του παππίσιου,οι πεντάσημοι (2+3) του ταπεινού και της μπαϊντούσκας, οι εξάσημοι (3+3) των μορφών τύπου ζωναράδικου, του ζερβοδέξου, του ντάχτιλι, οι επτάσημοι (3+2+2) του συρτού (καλαματιανού) και (2+2+3) με γρήγορη αγωγή του μαντηλάτου, του συγκαθιστού Καβακλί, του Μπογδάνου, της κουκίτσας και της Μιλήσως, οιεννιάσημοι (2+2+2+3) με γρήγορη αγωγή, του συρτού ή συρτού συγκαθιστού, του συγκαθιστού και του καρσιλαμά και (2+2+2+3) με μέτρια αγωγή του καρσιλμά και του σφαρλί. Φυσικά όλοι αυτοί οι χοροί δεν περιλαμβάνονται στο ρεπερτόριο κάθε χωριού ούτε χορεύονταν σ' όλες τις περιστάσεις και με την ίδια συχνότητα. Σε κάθε περίσταση χορεύονταν ορισμένοι, έτσι μπορούμε να πούμε ότι για κάθε περίπτωση υπήρχε ειδικό ρεπερτόριο. Ακόμη, ορισμένοι απ' αυτούς τους χορούς, ανάλογα με την περίσταση αποκτούσαν διαφορετική λειτουργία και περιεχόμενο, ώστε να αλλάζει και ο τρόπος εκτέλεσής τους. Στη Θράκη οι περισσότεροι χοροί έχουν το σχήμα του ανοιχτού κύκλου όπου ο πρώτος χορευτής παίζει το ρόλο του αρχηγού, σέρνει δηλαδή το χορό. Οι περισσότεροι χοροί είναι μικτοί, υπάρχουν όμως και χοροί που χορεύονται μόνο από άνδρες ή μόνο από γυναίκες. Στους μικτούς χορούς παλιότερα άντρες και γυναίκες πιάνονταν είτε ανακατεμένοι, κυρίως στη Βόρεια Θράκη, είτε στην αρχή του κύκλου οι άντρες και στη συνέχεια του κύκλου οι γυναίκες, κυρίως σε χωριά της Δυτικής και της Ανατολικής Θράκης. Επίσης, παλιά στους μικτούς χορούς πρώτος ήταν πάντοτε άντρας και έπρεπε να είναι επιδέξιος χορευτής για να οδηγεί σωστά το χορό. Στους κυκλικούς χορούςη κίνηση των χορευτών γίνεται άλλοτε δεξιά, άλλοτε αριστερά και άλλοτε προς το κέντρο. Η κατεύθυνση που παίρνει το σώμα των χορευτών, δηλαδή το «μέτωπο», εξαρτάται από την κατεύθυνση του χορού και από τη λαβή των χεριών, που άλλοτε επιτρέπει στροφή του σώματος αριστερά/δεξιά και άλλοτε όχι. Αν και άντρες και γυναίκες συνήθως εκτελούν το ίδιο χορευτικό μοτίβο, εντούτοις διαφέρει ο τρόπος εκτέλεσής του. Οι γυναίκες χορεύουν πιο στρωτά, πιο συγκρατημένα, ενώ οι άντρες κινούνται ζωηρότερα. Η διάκριση ανάμεσα στους καλούς και κακούς χορευτές γίνεται κυρίως από τη σωστή εκτέλεση της τεχνικής και την απόδοση του ύφους. Εκτός από τους κυκλικούς υπάρχουν και ζευγαρωτοί χοροί, που χορεύονται συνήθως στο γάμο ή σε γλέντια κλειστού χώρου, ακόμη και χοροί που χορεύονται από μεμονωμένα άτομα, όπως είναι οι δρομικοί χοροί. Στους ζευγαρωτούς χορούς το ζευγάρι αποτελούν άντρας καιγυναίκα ή μόνο άντρες ή μόνο γυναίκες. Στους χορούς αυτούς οι χορευτές κινούνται ελεύθερα, χωρίς να πιάνονται από τα χέρια, σε σχέση πάντα όμως ο ένας με τον άλλο. Ιωάννης Πραντσίδης Δρ. Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών ************************************** ************************************ PAR039 Prantsidis04GR.doc |