| Κείμενο : 7 Ταξίδι στην Καππαδοκία το 1893 |
| Πηγή : /P065-05 , Ευρετήριο : O-F8684B7D |
| Ταξίδι στην Καππαδοκία το 1893 Ράφτης, Αλκης: "Ταξίδι στην Καππαδοκία το 1893. Ενα βιβλίο από σύμπτωση", Παράδοση και Τέχνη 065, σελ. 16-20, Αθήνα, Δ.Ο.Λ.Τ., 09-10/2002. Από το βιβλίο της B. Chantre: Ταξίδι στην Καππαδοκία το 1893. Επιμ. Αλκη Ράφτη. Αθήνα, Τροχαλία, 1999. Ταξίδι στην Καππαδοκία το 1893 Ενα βιβλίο από σύμπτωση Είμαι από εκείνους που δεν μπορούν να αντισταθούν στη γοητεία του κιτρινισμένου χαρτιού. Από μαθητής του γυμνασίου ξόδευα το χαρτζηλίκι μου - μερικές δραχμές την εβδομάδα - αγοράζοντας βιβλία από τους παλιατζήδες στο Μοναστηράκι. Το Γιουσουρούμ ήταν τότε μια πραγματική αυλή των θαυμάτων - τα μαγαζιά, οι άνθρωποι και τα πράγματα, όλα ήταν παλιά. Τώρα τα εμπορεύματα είναι πλαστικά, τα μαγαζιά απλώς φτηνομάγαζα, ενώ οι λίγοι που πουλάνε μεταχειρισμένα παριστάνουν τους αντικέρ. Ο φούρνος του παππού μου, γωνία Ηφαίστου και Νορμάνου, ήταν η βάση για τις εξορμήσεις μου. Η αγάπη του παλιού βιβλίου δεν σε προδίδει ποτέ, δεν έχω συναντήσει κανέναν που να την απαρνήθηκε. Αλλοι είναι μανιακοί συλλέκτες, άλλοι απλώς ψάχνουν περιστασιακά και βάζουν στην άκρη ό,τι αξιοπρόσεκτο βρίσκουν. Ανήκω στη δεύτερη κατηγορία - ψάχνω συχνά αλλά όχι συστηματικά. Τα Χριστούγεννα του 1996, σε μια από τις καθιερωμένες βόλτες στους παλαιοβιβλιοπώλες του Παρισιού, βρήκα το κείμενο της κας Σαντρ στην υπαίθρια αγορά του πάρκου Ζωρζ Μπρασένς. Θυμάμαι ότι δυσκολευόμουν να το ξεφυλλίσω με τα παγωμένα δάχτυλά μου και ότι, μη έχοντας αρκετά λεφτά μαζί μου ξαναπήγα μια άλλη μέρα για να το αγοράσω. Δεν μπορούσα τότε να ξέρω ότι ήταν όχι μόνο αδημοσίευτο στα ελληνικά αλλά ανύπαρκτο στις βιβλιοθήκες και άγνωστο στους μελετητές της Καππαδοκίας. Ομολογώ ότι με τράβηξαν κυρίως οι πολλές και ωραίες γκραβούρες του και η ελπίδα να βρω μέσα στη διήγηση κάτι για χορό ή για τις παραδόσεις του ελληνικού πληθυσμού. Είχα ασχοληθεί παλαιότερα με τους χορούς της περιοχής, γνωρίζω τους λίγους που ερευνούν ακόμη, κι έτσι είχα κάποια προδιάθεση. Οταν γύρισα στην Αθήνα, ο κ. Τρουφάκος δέχτηκε αμέσως να το εκδόσει και η κα. Παπαδοπούλου άρχισε τη μετάφραση. Οι χριστιανοί της Καππαδοκίας Γεωγραφικά η Καππαδοκία ορίζεται: στα βόρεια από τον ποταμό Αλυ, ανατολικά από τον ποταμό Γκοκ-Σου και το όρος Αντίταυρος, νοτιοανατολικά από το όρος Αλά-Νταγ και τον Αντίταυρο, νότια από το όρος Ταύρος, και δυτικά από τη Λυκαονία. Τα γεωγραφικά σύνορα δεν συνέπιπταν πάντα με τα πολιτικά σύνορα κατά τις διάφορες ιστορικές περιόδους, ιδιαίτερα προς τα βόρεια και προς τα ανατολικά. Στις δύο αυτές κατευθύνσεις έφτασε κατά καιρούς μέχρι τη θάλασσα. Στο κείμενο αναφέρονται συχνά οι τουρκικές διοικητικές διαιρέσεις, γι αυτό είναι χρήσιμο να τις αντιστοιχίσουμε με τις ελληνικές: μουχταρλίκι είναι η κοινότητα (μουχτάρης ο κοινοτάρχης), μουντουρλούκι είναι ο δήμος, καζάς ή καϊμακαμλίκι είναι η επαρχία, μουτασαριφλίκι (ή μουτεσαριφλίκι) ο νομός, βιλαέτι η περιφέρεια. Οι ταξιδιωτικές εντυπώσεις της κας Σαντρ δεν επικεντρώνονται βέβαια στους χριστιανούς της Καππαδοκίας, Ελληνες και Αρμένιους. Αναφέρονται σ' αυτούς στον βαθμό που ήρθε σε επαφή μαζί τους αναζητώντας αρχαιότητες και ζητώντας φιλοξενία. Τους εκτιμά ιδιαίτερα όταν, προσπαθώντας να ξεφύγουν από την γενικευμένη αμάθεια, στρέφονται προς την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μαθαίνουν γαλλικά. Προσέχει να μη δυσαρεστήσει τις αρχές, που θα χρειαστεί να δώσουν άδεια στον σύζυγό της για μια μελλοντική αποστολή. Ανησυχεί για την αυξανόμενη τουρκική καταπίεση, ενώ ήδη έχουν αρχίσει οι διωγμοί των Αρμενίων. Πού να φανταστεί ότι 20 χρόνια αργότερα οι μεν Αρμένιοι θα έχουν εξοντωθεί, οι δε Ελληνες θα έχουν μεταφερθεί στην Ελλάδα. Δεν δείχνει πάντως να θεωρεί τους Ελληνες σαν τους συνεχιστές της παλιάς ιστορίας της Καππαδοκίας, ούτε βλέπει την Καππαδοκία σαν μια περιοχή πολιτιστικά ελληνική. Η ματιά της είναι είτε αρχαιολογική - επηρεασμένη από τις έρευνες του συζύγου της - είτε απλά ταξιδιωτική-δημοσιογραφική. Κρατώντας απόσταση και αποφεύγοντας τις γενικεύσεις, μάς δίνει μια αναφορά χρήσιμη εφόσον διηγείται απλά και αντικειμενικά μόνο ό,τι συνάντησε. Οι Καππαδόκες στην προσφυγιά Η Καππαδοκία είναι η πιο αδικημένη σε σύγκριση με τις άλλες χαμένες πατρίδες. Δεν ευτύχησε να έχει έναν φορέα που να λειτουργήσει σαν πόλος έλξης ανθρώπων και υλικού. Οι Πόντιοι, οι Σμυρνιοί, οι Πολίτες, οι Θρακιώτες, έχουν τα αντίστοιχα κεντρικά σωματεία, ιδρύματα ή ομοσπονδίες - αυτά πιστεύω ότι τους συνένωσαν σαν πρόσφυγες και τους βοήθησαν να διατηρήσουν μια συνοχή σαν κοινωνική ομάδα. Για τους Καππαδόκες δεν υπάρχει τίποτα αντίστοιχο, κανένα κεντρικό όργανο-ομπρέλα που να ενισχύει τις μεταξύ τους σχέσεις και να υπενθυμίζει την ύπαρξή τους στους άλλους Ελληνες. Λειτουργούν - συνήθως υπολειτουργούν - μόνο διάφορα τοπικά σωματεία. Για τον ελληνισμό της Καπαδοκίας τις δεκαετίες πριν από το 1924 θα γνωρίζαμε ελάχιστα πράγματα αν δεν είχε μεσολαβήσει το τεράστιο καταγραφικό έργο της Μέλπως Λογοθέτη-Μερλιέ και των συνεργατών της του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών. Πρόλαβαν να μαζέψουν διηγήσεις από εκατοντάδες πρόσφυγες, δημιούργησαν ένα τεράστιο αρχείο κάθε είδους στοιχείων (χάρτες, ηχογραφήσεις, βιβλία, φωτογραφίες κλπ.), εκπαίδευσαν δεκάδες εθνογράφους ερευνητές. Επί πλέον, με τη μακροχρόνια επιμονή τους στην έρευνα, έδωσαν ώθηση σε αμέτρητους άλλους να περισυλλέξουν πληροφορίες και να τις δημοσιεύσουν. Πολλές από τις πληροφορίες μας προέρχονται από το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών και με την ευκαιρία αυτή θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τον Γεώργιο Γιαννακόπουλο για την πάντα πρόθυμη βοήθειά του εκεί. Καθώς το ανά χείρας βιβλίο θα προστεθεί στα ράφια της πλουσιότατης βιβλιοθήκης του Κέντρου, πιστεύουμε ότι θα αποτελέσει μια μικρή συμβολή στην μελέτη της Μικρασίας, μια και το κείμενο της κας Chantre ήταν μέχρι τώρα άγνωστο. Η Καππαδοκία διαιρέθηκε σε 7 περιφέρειες: Καισάρειας, Προκοπιού, Νεάπολης, Ακσεράι-Γκέλβερι, Νίγδης, Φαράσων, Αποικιών Φαράσων. Ο ελληνικός πληθυσμός εκτιμάται σε 44.500 άτομα το 1924, που στην πλειονότητά τους μιλούσαν μόνο τουρκικά. Ελληνες κατοικούσαν σε 74 οικισμούς συνολικά, από τους οποίους 47 ήταν τουρκόφωνοι και 27 ελληνόφωνοι. Τα αμιγώς ελληνικά χωριά ήταν 25, από τα οποία 13 ελληνόφωνα και 12 τουρκόφωνα. Τα μικτά χωριά ήταν 49, από τα οποία 14 ελληνόφωνα και 35 τουρκόφωνα. Γύρω από τα χωριά αυτά υπήρχαν εκατοντάδες άλλα με πληθυσμό μουσουλμανικό, επομένως οι χριστιανοί αποτελούσαν μια μικρή μερίδα του όλου πληθυσμού. Κατά κανόνα, όσοι κατοικούσαν σε πόλεις, μικρές ή μεγαλύτερες, ήταν τουρκόφωνοι. Βιβλιογραφία Προκειμένου να μεταφέρουμε σωστά τα τοπωνύμια και να συμπληρώσουμε το κείμενο με σημειώσεις για τον έλληνα αναγνώστη, ανατρέξαμε σε μια εκτεταμένη βιβλιογραφία, κυρίως στα ελληνικά. Πιστεύουμε ότι θα είναι χρήσιμη σε όποιον θελήσει να εμβαθύνει στο θέμα, γι αυτό την παραθέτουμε. Δεν είναι βέβαια εξαντλητική, περιέχει όμως τα βασικά έργα που θα μπορέσει να βρει κανείς σχετικά εύκολα, κυρίως στη βιβλιοθήκη του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, Κυδαθηναίων 11, Πλάκα, Αθήνα 10558, τηλ. 3239225. Ειδικότερες εργασίες για χορό, μουσική και φορεσιά της Καππαδοκίας θα βρει κανείς στη βιβλιοθήκη του Θεάτρου Ελληνικών Χορών, Σχολείου 8, Πλάκα, Αθήνα 10558, τηλ. 3244395. ******************************************* **************************************** PAR065 RaftisA172GR.doc |