| Κείμενο : 2 Το Τσιφτετέλι στους Ρωμιούς της Καππαδοκίας |
| Πηγή : /P029-03 , Ευρετήριο : O-2228BF50 |
| Βασίλειος Φαρασόπουλος Το Τσιφτετέλι Στους Ρωμιούς Της Καππαδοκίας Φαρασόπουλος, Βασίλειος: "Το Τσιφτετέλι Στους Ρωμιούς Της Καππαδοκίας", Παράδοση και Τέχνη 029, σελ. 6-7, Αθήνα, Δ.Ο.Λ.Τ., Σεπτέμβριος – Οκτώβριος 1996. Το Τσιφτετέλι Στους Ρωμιούς Της Καππαδοκίας Tο τσιφτετέλι είναι χορός αντικρυστός και χορεύεται κατά κανόνα από άνδρες ή ανδρόγυνα (συζύγους). Από γυναίκες χορεύεται σπάνια μόνο σε οικείο στενό κύκλο. Η λέξη τσιφτετέλι (ciftetelli) είναι σύνθετη τουρκική και αποτελείται από τις λέξεις cift που σημαίνει ζεύγος-διπλό και τη λέξη (tel) που σημαίνει σύρμα-χορδή οργάνων. Η λέξη cifte (τσιφτέ) σημαίνει το δίκανο τουφέκι και το ενδιάμεσο χτύπημα που μοιράζει τον μουσικό χρόνο στα δύο, οπότε ο σκοπός γίνεται πιο ζωηρός και γεμίζει τον μεγάλο χρόνο έτσι που να δίνεται ένας επιπλέον τονισμός στο μουσικό άκουσμα για να εμπλουτίσει τις κινήσεις του ο χορευτής. Οι Ρωμιοί της Καππαδοκίας χόρευαν το τσιφτετέλι στην παλιά πατρίδα. Το ίδιο έκαναν και στη νέα πατρίδα μετά την μεγάλη μετοικεσία του 1924. Τα πιο συνηθισμένα όργανα για να παίζεται ο σκοπός του τσιφτετέλι είναι το Βιολί, το ούτι και το ντέφι. Οταν δεν υπάρχουν όλα αυτά, είναι αρκετό ένα ντέφι ή ένα ταψί για να δίνει το ρυθμό μαζί με τη φωνή του τραγουδιστή. Στίχοι στο τραγούδισμα του τσιφτετέλι δεν υπάρχουν. Ακούγεται μόνο το ταμ-ταπα-ταπα-ταμ-τσιφτετέλι δεν υπάρχουν. Ακούγεται μόνο το ταμ-ταπα-ταπα-ταμ-ταμ-ταμ-ταμ μονότονα και αμετάβλητα. Εκεί που ακούγεται το τάπα-τάπα το χτύπημα στο ντέφι είναι διπλό (τσιφτέ). Ο σκοπός είναι βαρύς και αργός. Ετσι ο χορευτής αναγκάζεται να καλύψει τον αργό ρυθμό με κινήσεις των χεριών και των ποδιών έτσι που το χορευτικό ΰέαμα να ζωντανεύει περισσότερο και να γίνεται πιο ενδιαφέρον. Τα χέρια του άνδρα απλώνονται αριστερά και δεξιά με την παλάμη λίγο προς επάνω και κινούνται στο ρυθμό των ήχων όπως τα φτερά του πουλιού που πετάει αργά. Η παλάμη μπορεί να στρίβει περί τον καρπό και το δαχτυλοκρότημα που ακούγεται δυνατά είναι σημάδι επαινετικό για τους άνδρες, ενώ για τις γυναίκες ισχύει το αντίθετο. Αυτές δεν απλώνουν σε πολύ μάκρος τα χέρια γιατί έτσι υπερβαίνουν τα όρια της γυναικείας κοσμιότητας, και κρατούν τον αντίχειρα ενωμένο με τα δύο διπλανά δάχτυλα έτσι όπως όταν κάνουν το σημείο του σταυρού, ενώ οι κινήσεις των ποδιών μπορούν να αντιγράφουν αυτές του άνδρα σύμφωνα με τον μουσικό ρυθμό. Τα πόδια κινούνται εναλλάξ χιαστί προς τα μπροστά και όταν πλησιάσουν οι συγχορευταί κοντά ο ένας τον άλλο συνεχίζουν με πλάγιους βηματισμούς, έτσι που να στέκουν σχεδόν μετωπικά ο ένας στον άλλον. Ετσι αλλάζουν θέση ως προς το χώρο και συνεχίζουν το χορό. Τα βλέμματα των χορευτών δεν πλανώνται ακαθόριστα. Κοιτάζονται κατά πρόσωπο ή παρακολουθεί ο ένας τις κινήσεις του άλλου. Ποτέ δε δίνει την πλάτη ο ένας στο πρόσωπο του άλλου. Προσπαθούν πάντα να έχουν θέση πρόσωπο με πρόσωπο. Βήματα προς πίσω δεν συνηθίζεται να γίνονται, χωρίς αυτό να τηρείται απόλυτα. Στην περίπτωση αυτή τα Βήματα ελευθερώνονται από την συνήθως χιαστί θέση. Οι χορευτικές κινήσεις των ποδιών μπροστά γίνονται κατά κανόνα πρώτα με τη φτέρνα και το υπόλοιπο πέλμα πατάει λίγο αργότερα, σύμφωνα με το μουσικό ρυθμό. Η πλαγιοκίνηση του σκέλους όταν πρόκειται να εναλλαχτεί το μπροστινό με το πίσω πόδι γίνεται με πολύ μικρή διάσταση και ανύψωση του δεξιού ή του αριστερού σκέλους. Στους άνδρες επιτρέπεται το μικρό λύγισμα και το ελάχιστο τρέμουλο του άνω κορμού σε αντίθεση με τις γυναίκες. Κινήσεις της κοιλιακής χώρας μέσα έξω και στροβιλικές κινήσεις των γοφών δεν γίνονται ποτέ. Ούτε τα προπετάγματα των γοφοκνημών περιέχονται στους κανόνες του χορού. Στροβιλισμοί του χορευτή γύρω από τον εαυτό του δεν ανήκουν στο είδος του χορού. Το τσιφτετέλι δεν έχει σχεδόν καμιά ομοιότητα με τον ζεϊμπέκικο χορό, τον οποίο οι έλληνες της Ανατολίας πρωτοέμαθαν στην ελλαδική πατρίδα. Επίσης δεν υπάρχει ομοιότητα και με τον χορό τσοκμέ "γονατιστός" (απτάλικος) που χορευόταν πολύ συχνά στην παλιά πατρίδα και συνεχίστηκε στη νέα. Ο άγραφος κανόνας του πρωτοχορευτή εφαρμόζεται και στο τσιφτετέλι και συνδέεται με τον σεβασμό και την παραδοχή της ηλικίας. Σηκώνεται πρώτα ο μεγαλύτερος και ακολουθεί ο μικρότερος, ο οποίος φιλάει το χέρι του μεγαλύτερου, ενώ ήδη έχουν αρχίσει να παίζουν τα όργανα. Πρώτος αρχίζει να χορεύει ο μεγαλύτερος και βλέποντας τους Βηματισμούς του ακολουθεί ο μικρότερος. Το ίδιο συμβαίνει και με τις γυναίκες, οι οποίες τηρούν αυστηρότερα τον κανόνα αυτό. Οταν χορεύει αντρόγυνο, η γυναίκα φιλάει το χέρι του άνδρα της. Παρά το ότι το τσιφτετέλι χορεύεται από δύο άτομα, αποτελεί μια ενιαία ολότητα. Ο κάθε χορευτής έχει οπωσδήποτε την προσωπική χορευτική ικανότητα και χάρη, όμως οι κινήσεις, τα βήματα και οι αντικριστές θέσεις των χορευτών επιβάλλονται από τον γενικό κανόνα που καθορίζει τις ειδικές αρχές του. Δεν είναι ασύνηθες, ο πρωτοχορευτής με νοήματα κρυφά ή με κινήσεις δακτύλων να καθοδηγεί τον αντιχορευτή του σε στιγμές που αυτός δείχνει σχετική ατέλεια ή κάποια υπέρβαση. Αυτό γίνεται πάντα με διακριτικότητα και λεπτότητα για να μη κλονιστεί το αίσθημα εμπιστοσύνης και αμοιβαιότητας που συνδέει τους δύο χορευτές. Στον ελληνικό και ξένο κινηματογράφο έχουν παρουσιαστεί πολλά έργα που δείχνουν την χορεύτρια να κινεί έντονα την κοιλιακή χώρα, να στροβιλίζει συνεχώς τους γοφούς και να προπετάζει έντονα δεξιά αριστερά την μια και την άλλη γοφο-κνήμη. Η μουσική που ακούγεται στα έργα αυτά ανήκει στο σκοπό του τσιφτετέλι, όμως οι κινητικές θέσεις δεν έχουν καμιά ομοιότητα με το κλασικό τσιφτετέλι των προσφύγων από την Καππαδοκία. Π' αυτό οι χοροί αυτοί ονομάζονται χοροί της κοιλιάς και μπορεί να αποτελούν την προδρομική μορφή ή κάποια μετεξελικτική μορφή του τσιφτετέλι. Είναι δυνατό ακόμη οι Ρωμιοί της Καππαδοκίας να πήραν το τσιφτετέλι σαν χορό της κοιλιάς και να τον προσάρμοσαν στα όρια των δικών τους πολιτιστικών κανόνων όπως το επέβαλαν τα ήθη και οι κοινωνικοί θεσμοί. Σήμερα στους χώρους μαζικής διασκέδασης με τους εκκωφαντικούς ήχους που κλονίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά οι νέοι και οι νέες μετατρέπουν όλους σχεδόν τους σκοπούς σε χορό της κοιλιάς ανεβασμένοι πάνω σε τραπέζια, καθίσματα και σκαλοπάτια. Εχουν την εντύπωση πως χορεύουν. Κάνουν κινήσεις διάφορες για να δείχνουν τα κάλη του κορμιού, την ευλυγισία της μέσης και την πλαστικότητα του στηθαίου. Αυτά όλα δεν είναι χορός παρά κουνήματα, γιατί ο χορός προϋποθέτει γνώση ορισμένων κανόνων υποταγμένων στους μουσικούς ρυθμούς και την κινησιακή αρμονία. Οι παλαιότεροι Καπ-παδόκες όταν έβλεπαν τον χορευτή να μη συνταιριάζεται με τον οργανικό σκοπό έλεγαν θυμοσοφικά: «Ιδνα 53ρί γαρίγοη> δηλ. δεν χορεύει σωστά - τα χαλάει όπως το χερούλι του τηγανιού, μαυρίζει και στραβώνει από την κακή χρήση έτσι και ο χορευτής χαλάει το χορό. Οσο για την προέλευση λένε: anadol havasi= ανατολικός σκοπός. ΒασίλείοςΦαρασόπονλος *************************************************************** ************************************************************ PAR029 FarasopoulosV04GR.doc |