| Κείμενο : Τσάμικος ή Τσάμικο , Χορός στην ηπειρωτική Ελλάδα. |
| Πηγή : Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού Χορού , Ευρετήριο : E-20C87 |
| -[Αραβαντινός 1862-3, 601] Ελλάδα: Διαστέλλονται τα είδη των νεολληνικών χορών δι' ιδιαιτέρων όρων. Ο Τσάμικος ή Κλέφτικος, διότι οι ανδριζόμενοι, και οι αρματωλοί και κλέπται ενασμενίζονται εις αυτόν. -[Rodd 1892 (1968), 85] Ελλάδα: Τέσσερα είναι τα βασικά είδη χορού: ο Λεβέντικος, ο Συρτός, ο Κλειστός και ο Τσιάμικος. Στον Τσιάμικο ο πρώτος μόνο χορεύει, οι άλλοι, που κρατιούνται μαζί του με ένα μαντίλι που κρατάει στο αριστερό του χέρι, μόνο ακολουθούν και κρατούν το χρόνο, συνήθως τραγουδώντας για να τον συνοδεύουν ένα πολεμικό τραγούδι. Περιγραφή των τσαλιμιών του πρώτου. -[Πίγγας 1893, 192] Ελλάδα: Ο χορός Τσάμικος, ανάλογος προς τον πυρρίχιον των αρχαίων, είνε ιθαγενής της μεσημβρινής Ηπείρου, διαδοθείς εις πάσαν ελληνικήν χώραν, και αποτελέσας τον φαιδρόν χορόν εις ον επιδεικνύουσι τα παληκάρια την χάριν και την προς αυτόν ικανότητά των. Χορεύεται εις τα 3/8 και είνε χορός πηδητός μετ' απείρων παραλλαγών αναλόγως της περί τας κινήσεις ευστροφίας και δεξιότητος του χορευτού. Περιγραφή των βημάτων. -[Σακελαρίου 1940, 14] Ελλάδα: Οι Τσάμικοι ή Κλέφτικοι χορεύονται σ' όλη την Ελλάδα, σπανιώτατα στα νησιά. Ολα τα Τσάμικα έχουν ρυθμό allegromoderatod=108. Σχήμα βημάτων με πέλματα, λόγια και μουσική των τραγουδιών "Λιούλιος" (3/4), "Κατακαημένη Αράχωβα" (3/8), "Η Πηνελόπη" (3/4), "Η Τούρκα" (3/8) κ.ά. -[Λουκάτος 1946, 202] Πύλαρος Κεφαλονιάς: Χόρευαν λεβέντικα τον Τσάμικο, τον Κουτσό, το Διβαράτικο, το Ζωναράτικο, το Μπάλο και το Σταυρωτό. -[Crosfield 1948, 32] Ελλάδα: Περιγραφή βημάτων και μουσική καταγραφή σε μέτρο 3/8 του Τσάμικου. -[Κουσιάδης 1949, 59] Ελλάδα: Περιγραφή βημάτων και παραλλαγών του Τσάμικου. -[Κουσιάδης 1951;, 48] Θεσσαλία: Η Θεσσαλία έχει και Τσάμικον χορόν, ο οποίος χορεύεται ως και εις τας άλλας περιφερείας της Ελλάδος με δώδεκα βήματα, αλλά πολύ στρωτά. Ενα από τα πλέον συνηθισμένα τραγούδια με το οποίον συνοδεύεται είναι η "Νταλιάνα". -[Κουσιάδης 1953, 22] Ελλάδα: Περιγραφή των βημάτων και μουσική καταγραφή σε 3/8 του Τσάμικου. -[Μουτσόπουλος 1957, 523] Ελλάδα: Πλην του Μακεδονικού λεγομένου χορού, όστις μετρείται εις 3/4, δεν φαίνεται να έχωμεν ρυθμούς τρισήμους, τα δε Τσάμικα, άτινα αποτελούσιν ικανόν ποσοστόν των ελληνικών χορευτικών ασμάτων, θα έδει να μετρώνται ουχί εις ρυθμόν 3/4, ως συνήθως συμβαίνει, αλλ' είτε εις ρυθμόν 1/2 + 1/4, όπου όμως το τέταρτον δεν θα ελαμβάνετο ως άρσις τριμερούς μέτρου αλλ' ως αυτοτελές ρυθμικόν στοιχείον, είτε, ως ενίοτε συμβαίνει, εις ρυθμόν 6/8, με μορφήν χοριάμβου ή αντισπάστου. Η ονομασία αναφέρεται στους Αλβανούς Τσάμηδες ή μήπως αποτελεί απλούν σκώμμα ελληνικής πραγματικότητος, ως συνέβαινε κατά την αρχαιότητα με τας αρμονίας; -[Παπαχρήστος 1960, 23] Ελλάδα: Τσάμικος ή Κλέφτικος. Μουσική 3/8. Σύνδεσις των χειρών διά του καρπού. Ανδρικός χορός και ο πιο λεβέντικος απ' όλους τους ελληνικούς χορούς. Δικαίως αποκαλείται "βασιλεύς των ελληνικών χορών". Ο Τσάμικος κατά περιοχάς φέρει διαφόρους παραλλαγές, ως είναι ο Τσάμικος της Ηπείρου, της Ρούμελης, του Μωριά, της βορειοδυτικής Θεσσαλίας. Ο αριθμός των βημάτων ποικίλει ανάλογα με το τραγούδι. Περιγράφονται τα βήματα, φιγούρες, σχήμα με πέλματα, μουσική με το τραγούδι "Η Τούρκα": "Κάτου στον κάμπο στον πλατύ...". -[Περιστέρης 1962, 416]] Αιτωλοακαρνανία: Εκ των λαϊκών χορών την πρώτην θέσιν κατέχει ο πηδηκτός, καλούμενος Τσάμικος. Ούτος συνοδεύεται με ποικίλα άσματα διαφόρου περιεχομένου και μουσικών τρόπων, είναι δε προσηρμοσμένος εις τας γνωστάς δύο βασικάς ρυθμικάς μορφάς του εξασήμου. Αι μορφαί αύται εναλλάσσονται πολλάκις εις το αυτό άσμα λόγω των παρεμβαλλομένων ευφωνικών συλλαβών και των επαναλαμβανομένων λέξεων. Υπάρχουν όμως και καθαρώς οργανικαί μελωδίαι διά τον εν λόγω χορόν, αίτινες είναι γνωσταί με ειδικά ονόματα, ως "Ηλιος", "Ετιά" κλπ. -[Αφέντρας 1963, 260] Βόρεια Εύβοια: Οταν οι νέοι καλούσαν στον χορό και νιες γυναίκες και κορίτσια αποκλειστικώς συγγενικά, τότε παύανε τα τραγούδια για Τσάμικους χορούς και Πηδηχτούς, γιατί οι κινήσεις των χορών αυτών ήσαν ακατάλληλες και απρεπείς για γυναίκες. Τραγουδούσαν τραγούδια του Συρτού χορού. -[Οικονομίδης 1964, 332] Κεντρικό Ζαγόρι: Εκ των χορών επιχωριάζει ενταύθα ο βαρύς Τσάμικος. "Τα ελαφρά τα Τσάμικα, μου έλεγαν, είναι Ξηρομερίτικα. Ιμείς χορεύουμε τα βαριά τα Τσάμικα που είνι Ζαγορίσια". Ταύτα είναι οργανικά, δηλαδή χορεύονται μόνον τη συνοδεία μουσικών οργάνων "χωρίς λόγια", όπως είναι π.χ. "το αρβανίτικο όλο κλαρίνο", ή μόνον άδονται άνευ οργάνων. -[Ρωμαίος 1964, 263] Κοντοβάζαινα Γορτυνίας: Εις ολόκληρον την ορεινήν Αρκαδίαν χορεύονται κατά πρώτον λόγον ο Τσάμικος και κατά δεύτερον λόγον οι Συρτοί χοροί. Ουδέν άλλον είδος χορού, πλην των δύο τούτων και των παραλλαγών των, επιχωριάζει. "Εδώ στην Αρκαδία, σε γάμο, τα δεκάξι τραγούδια που χορεύουμε είναι Τσάμικα και τα τέσσερα Συρτά. Αν δεν ξέρεις Τσάμικο είσαι άχρηστος, δε φελάς για τίποτα, μόνο που πιάνεις τον τόπο!". -[Σαμαράς 1964, 40] Κλειστό Ευρυτανίας: Θα σύρουν όλοι το χορό και θα χορέψουν ο καθένας δύο τραγούδια, ένα Τσάμικο και ένα Καλαματιανό. -[Χατζηγάκης 1965, 34] Ασπροπόταμο Πίνδου: Χοροί είναι οι Τσάμικος, Κλέφτικος, Συγκαθιστός ή Συγκαστό, Συρτός και άλλοι. -[Οικονομίδης 1967, 278] Μονοδέντρι και Βίτσα Ζαγορίου: Εκ των χορών κυριώτερος είναι ο Τσάμικος, τον οποίον σύρει ο πρώτος εκ των χορευτών. Οι άλλοι σχεδόν παραμένουν επί τόπου βηματίζοντες. Πολλάκις ο πρώτος παραγγέλλει εις τα όργανα να παίξουν το τραγούδι της αρεσκείας του. Ούτος συγκεντρώνει όλων των παρισταμένων την προσοχήν. Γνωρίζων από της παιδικής του ηλικίας τον χορόν, ευθύς συλλαμβάνει τον ρυθμόν των μουσικών οργάνων. Αι κινήσεις, τα πατήματα και τα στριφογυρίσματά του διακρίνονται διά την άνεσιν, το ανεπιτήδευτον και την ποικιλίαν. -[Μπίκος 1969, 21] Ελλάδα: Ο Τσάμικος είναι ο κατ' εξοχήν ανδροπρεπής ελληνικός χορός, ο οποίος χορεύεται εις όλην σχεδόν την Ελλάδα και έχει ρυθμόν 3/4. Αποτελείται από 16 βήματα, εις πολλά όμως μέρη της Ελλάδος και κυρίως εις την Πελοπόννησον χορεύεται με 12. Περιγράφονται τα βήματα καί φιγούρες, με σχήμα πελμάτων. Καταγραφή μελωδίας με το τραγούδι "Στα Τρίκορφα μεσ' στην κορφή Κολοκοτρώνης πολεμεί...". -[Στράτου 1970;, αδημ.] Περιβόλι και Σαμαρίνα Γρεβενών, Βλάχοι: Ανακαλύφθηκε και κινηματογραφήθηκε ο Τσάμικος. -[Σιαμπανόπουλος 1973, 58] Αιανή Κοζάνης: Οι Λαζαρίνες μαζεύονται στα σπίτια το βράδυ και χορεύουν Συγκαστό, Συρτό και Τσάμικο. -[Metallinos & Schumacker 1972-75, 117] Ρούμελη: Περιγραφή των βημάτων του Τσάμικου Κλέφτικου. -[Metallinos & Schumacker 1972-75, 139] Πελοπόννησος: Περιγραφή των βημάτων του Τσάμικου Πελοποννήσου. -[Holden & Vouras 1976, 104] Ελλάδα: Περιγραφή βημάτων και μουσική καταγραφή σε 3/4 του πανελλήνιου χορού Τσάμικου. Επίσης περιγραφή των παραλλαγών σε 8 μέτρα (αντί για τα 5 του παραδοσιακού) που χορεύονται στα σχολεία στην Ελλάδα και στην Κύπρο. Ειδικές παραλλαγές, μόνο για τον πρώτο του χορού. Λέγεται και Κλέφτικος. -[Γκίκας 1978, 69] Καρυστία, Αρβανίτες: Ο Τσάμικος είναι άγνωστος στην αλβανόφωνη Καρυστία. Ισως ο συγχρωτισμός τους με τους ντόπιους, η θέα της θάλασσας, τους έκαναν να αγαπήσουν χορούς με νησιώτικο χαρακτήρα, το Συρτό και το Μπάλλο. -[Λαμνάτος 1979, 18] Ρούμελη: Να χορεύουν χαρούμενοι ωραίους και στρωτούς χορούς με σιγαλοβάδιστα βήματα, χωρίς τις αντιτσαμικές κινήσεις των σημερινών μπαλέτων, που συμβάλλουν μαζί με το Κράτος που τους επιτρέπει, στην καταστροφή και στην ξεχασιά του πιο ωραίου ελληνικού χορού, του Τσάμικου, που στα στρωτοπατήματά του κρύβεται και φανερώνεται σε κάθε στροφή του ολάκερος ο λαός μας. Κανένας όμιλος χορού δεν γνωρίζει να χορεύει πραγματικά ελληνικό Τσάμικο. Ολοι τους χορεύουν το μπασταρδεμένο κι ανθελληνικό Τσάμικο που διδάσκεται από ανεύθυνους και τσαρλατάνους δασκάλους, που δεν γνωρίζουν ίσως το βάθος και την αξία του σπάνιου αυτού χορού μας. -[Μάρκου 1979, 129] Σπάτα Αττικής: Γενικά για το Τσάμικο και περιγραφή σκηνής. -[Petrides 1980, 75] Ελλάδα: Το Τσάμικο είναι σε ρυθμό 6/8 ή 3/4, με υποδιαίρεση ώστε να δίνει ένα αργό χτύπημα ακολουθούμενο από ένα γρήγορο: 4,2 ή 2,1. Το όνομα προέρχεται από τα "τσάμικα", δηλαδή την φορεσιά ολόκληρη των φουστανελλάδων κλεφτών, επειδή χορευόταν μόνο από άντρες που φορούσαν αυτά τα τσάμικα ρούχα. Σήμερα χορεύεται, ακόμα και σέρνεται, από γυναίκες. Τραγούδι "Κάτω στου Βάλτου τα χωριά". Περιγράφονται τα βήματα, σχήμα πελμάτων. -[Δήμας 1980;, 36] Ελλάδα: Ο Τσάμικος, που λέγεται και Κλέφτικος επειδή χορεύονταν από τους αρματωλούς και κλέφτες, είναι ο πιο λεβέντικος και χαρακτηριστικός απ' όλους τους ελληνικούς χορούς. Παλιότερα ήταν ανδρικός χορός, σήμερα χορεύεται και από γυναίκες που σχηματίζουν εσωτερικό ημικύκλιο μπροστά από τους άντρες. Σήμερα έχει καθιερωθεί πια να χορεύεται και με 12 βήματα στα σχολεία, διαφορετικά βέβαια από τα 12 βήματα που χορεύουν στα χωριά, και από οργανωμένα χορευτικά συγκροτήματα που για να εντυπωσιάζουν περισσότερο εκτελούν συγχρόνως όλοι οι χορευτές τις ίδιες φιγούρες που συνήθως στα πανηγύρια εκτελεί ο πρώτος. Περιγραφή βημάτων και σχήμα πελμάτων. -[Μπαζιάνας 1980, 154] Θεσσαλία: Ο ρυθμός που κυριαρχεί στην Δυτική Θεσσαλία είναι ο σχετικά αργός Τσάμικος, που διακρίνεται από τον αντίστοιχο βαρύγδουπο ηπειρώτικο των 5 χρόνων και τον πηδηχτό μωραϊτικο. Ο Π. Καβακόπουλος με πληροφορεί πως κακώς ορισμένα ηπειρώτικα τραγούδια, όπως η "Βασιλαρχόντισσα", θεωρούνται Τσάμικα. Τσάμικο για τον Ηπειρώτη είναι ό,τι για τον Ρουμελιώτη ή Θεσσαλό ο ρυθμός των 6 χρόνων, και όχι των 3, όπως κακώς μετρούν πολλοί. -[Ρωμαίος 1980, 303] Ελλάδα: Ο Τσάμικος, ή αλλοιώς Αρβανίτικος, συνηθίζεται πιο πολύ στους ορεινούς τόπους και είναι χορός που συμβολίζει και εκφράζει τη λεβεντιά και την αντρειωσύνη των χορευτών. Κλείνει μέσα του δύο συστατικά, το θριαμβευτικό και το αγωνιστικό. -[Μouzaki 1981, 55] Ελλάδα: Περιγράφονται τα βήματα, φιγούρες και παραλλαγές. Σχήματα πελμάτων, μουσική. -[Tatsonas 1981, 48] Ελλάδα: Περιγραφή των βημάτων του Τσάμικου και σχήμα με σύμβολα. -[Τόσκα-Κάμπα 1981, 80] Αργιθέα Αγράφων: Στο λαμπριάτικο ξεφάντωμα οι πιο αντιπροσωπευτικοί χοροί στην Αργιθέα είναι το Κλειστό και τ' Αρβανίτικο, χωρίς φυσικά να λείπουν και οι άλλοι παραδοσιακοί χοροί, όπως είναι το Τσάμικο, ο Συρτός, το Κοφτό και Στα Τρία. -[Μπουσιώτης 1983, 28] Ελλάδα: Περιγραφή βημάτων του Τσάμικου και σχήμα πελμάτων. -[Baud-Bovy 1984, 34] Τσάμηδες: Τον ελληνικό Τσάμικο δε φαίνεται να τον χορεύουν οι Αρβανίτες Τσάμηδες, ενώ έχουν χορούς σε 5/4 (Stockmann 1965, 111) που μοιάζουν με το μοραϊτικο Τσακώνικο. -[Καλοδήμος 1984, 111] Φθιώτιδα, Σαρακατσάνοι: Αν πάλι δεν ξέρει να χορέψει Τσάμικο - συνήθως οι Σαρακατσάνες νύφες απόφευγαν στα αρραβωνιάσματα και στους γάμους τους να χορέψουν Τσάμικο, γιατί θέλει διάφορα τσακίσματα που δεν ταιριάζουν και τόσο με τη σεμνότητα και την ντροπαλότητα της νύφης Σαρακατσάνας - θα της τραγουδούσαν κάποιο τραγούδι Στα Τρία, που είναι πιο σεμνό και πιο στατικό. -[Μαζαράκη 1984, 83] Ελλάδα: Σαν ανάψει το κέφι, το γυρίζει η μουσική στο Tσάμικο, που θεωρείται ο κύριος χορός, και που το χορεύουν "αυτοί που ξέρουν να χορεύουν". Οταν το κέφι φουντώσει, τότε η μουσική γυρίζει το Tσάμικο στον τόπο. Στον τόπο χορεύουν οι καλύτεροι χορευτές. Αμα χορεύουν στην πλατεία του χωριού, ή γενικά σε ανοιχτό χώρο, πιάνονται όλοι τους κύκλο. Οταν η μουσική γυρίσει το Τσάμικο στον τόπο, τότε χορεύει ο πρώτος, ενώ ο δεύτερος τον στηρίζει για να μπορέσει να κάνει τα πηδήματα και τις φιγούρες που θέλει. Οι υπόλοιποι ακολουθούν. Κρατούν ουρά στον κύκλο, περιμένοντας να τελειώσει ο πρώτος για νά 'ρθει η σειρά τους. Οταν χορεύουν σε μαγαζί, σε κλειστό δηλαδή χώρο, τότε συνήθως κρατιούνται δυο-τρεις μόνο. Χορεύει ο πρώτος, τον βοηθάει ο δεύτερος. Οι άλλοι που θέλουν να πάρουν σειρά, κλείνουν το χορό τους δηλώνοντάς το στους οργανοπαίχτες. Το Τσάμικο χορεύεται σε 3/4. Βάση στην κίνησή του είναι ένα βήμα μεγάλο και βαρύ, ίσο με τα πρώτα 2/4, και ένα δεύτερο δύο φορές μικρότερο, ίσο με το τελευταίο 1/4. Αφού τα όργανα της κουμπανίας παίξουν κάμποσες φορές τη μελωδία του Tσάμικου, θα σταματήσουν και θ' αφήσουν το κλαρίνο μόνο, πάντα με τη ρυθμική συνοδεία του λαούτου, "να το γυρίσει στον τόπο". Το κλαρίνο, ή το βιολί αν δεν υπάρχει κλαρίνο, θα παίξουν μόνα τους το βέρσο. "Στο βέρσο ο χορευτής στέκεται στον τόπο και κάνει τσαλιμάκια. Στέκονται κι οι άλλοι. Να προχωρήσουν δεν μπορούν. Τά 'χει ο πρώτος. Μπορεί καμιά φορά να χορέψει κι όλο το τραγούδι στον τόπο. Εξαρτιέται από το χορευτή. Κανονικά όμως χορεύει άμα τελειώσει το τραγούδι και αρχίζει το κλαρίνο το δικό του. Τότες πιάνει τον κλαριτζή ο ενθουσιασμός και τον βλέπεις και σηκώνει ίσα πάνω το κλαρίνο" (Αϊ-Θυμιά). Βέρσο ή στον τόπο είναι η σημαντικότερη προσθήκη που κάνει τ' όργανο στα Τσάμικα. -[Σερμπέζης 1984, 17] Σαρακατσάνοι: Ο απλός Τσάμικος έχει 6 βήματα, 4 μπροστά και δύο πίσω. Τα 2 πρώτα είναι σύνθετα. Ο πρώτος μπορεί να κάνει στροφή ή κάθισμα ή οποιαδήποτε φιγούρα. Οι άλλοι τον ακολουθούν μόνο στα απλά βήματα. Χαρακτηριστικά τραγούδια: "Μας πήρε η μέρα και η αυγή", "Βλαχοθανάσης" κλπ. Υπάρχει και ο Τσάμικος με Κάτσα. -[Κόλλιας 1985, 333] Αρβανίτες: Ο Τσιάμικος είναι ο αντιπροσωπευτικότερος χορός της αρβανίτικης φυλής. Καθώς λέει και η λέξη, προήλθε από την αρβανίτικη φυλή των Τσιάμηδων. Είναι θριαμβικός επινίκιος χορός. Χορευόταν μετά την μάχη αλλά και πριν, ή στην ανάπαυλα, και μας είναι γνωστός ο πίνακας του Εςς που παρουσιάζει τα παλλικάρια του Κολοκοτρώνη να χορεύουν τον Τσιάμικο. -[Κόκκινος 1987, 133] Ηπειρωτική Ελλάδα: Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες, με τη διαφορά ότι οι γυναίκες κάνουν πιο στρωτά βήματα. Περιγραφή βημάτων και σχήμα πελμάτων. -[Κυνηγού-Φλάμπουρα 1988, 36] Ελλάδα: Λόγια του τραγουδιού "Ενας αητός καθότανε...", φωτογραφίες των βημάτων του Τσάμικου και κασέτα με μουσική. -[Μιχαήλ-Δέδε 1988, 28] Μεσόγεια Αττικής, Αρβανίτες: Οι χοροί που προτιμούσαν ήταν ο Καλαματιανός, ο Τσάμικος που κάποτε ονομάζεται και Αρβανίτικος, το Καγκέλι το Αντικρυστό, ο Χασάπικος μόνο για τους άντρες, όπως και για τους ηλικιωμένους ο Χειμαριώτικος ή Γεροντικός, που δεν είναι άλλος από έναν αργό μεγαλόπρεπο Καλαματιανό. -[Μπαζιάνας 1988, 451] Δυτική Θεσσαλία: Ο τροχαίος είναι κι αυτός ρυθμός 3σημος (-υ), το αντίστροφο του ιάμβου. Τροχαϊκό ρυθμό ακολουθούν τα τσάμικα και πολλά ηπειρώτικα κι άλλων περιοχών τραγούδια σε 3/4 και 6/8. Το διαπιστώνει κανείς κι από τον τονισμό της μελωδίας, όπου ακούγονται καθαρά μακροί και τονισμένοι και βραχείς και άτονοι χρόνοι και από το ακομπανιαμέντο των συνοδευτικών οργάνων, αλλά και από τα ίδια τα βήματα του χορού. Ο ρυθμός του Τσάμικου γίνεται 6σημος αν μετρηθεί κατά διποδία τροχαϊκή ή σαν χορίαμβος (-υυ-). Οι ισχυροί τόνοι πέφτουν στον πρώτο και στον πέμπτο χρόνο. -[Παναγιωτοπούλου & Ζήκος 1988, 176] Μαλανδρίνο Δωρίδας: Αν κάποιος είναι πρώτος στον κύκλο και δεν χορέψει Τσάμικο σημαίνει πως δεν ξέρει να χορεύει, δεν είναι καλός χορευτής. Ανάλυση των αλλαγών στον Τσάμικο στην περίοδο 1920-1980. -[Δήμας 1989, 82] Συρράκο Ιωαννίνων, Βλάχοι: Ο Τσάμικος λέγεται και Κλέφτικος, είναι ο χορός με τον οποίο οι άντρες πρόβαλλαν πάντοτε την λεβεντιά και τα χορευτικά τους προσόντα. Στις αρχές του αιώνα βρίσκουμε να χορεύεται και από γυναίκες, αλλά με πιο στρωτά βήματα. Ηταν από τους πιοό δημοφιλείς χορούς, κυρίως για τους δεξιοτέχνες άντρες, και χορευόταν σε όλες τις εκδηλώσεις από άντρες και γυναίκες. Χορευόταν είτε στον ίδιο ανοιχτό κύκλο (εφόσον ήταν συγγενείς) είτε σε διπλοκάγκελο ή τριπλοκάγκελο (οπότε όλοι εκτελούσαν μια συγκεκριμένη χορευτική φράση), είτε μόνο από άντρες (οπότε οι καλοί χορευτές χόρευαν με αργές κινήσεις στον τόπο και με παύσεις, ενώ οι άλλοι ακολουθούσαν με αργά περπατητά βήματα ή στέκονταν στον τόπο και παρακολουθούσαν τον χορό του πρώτου), σε τρίσημο ρυθμό. Η γυναίκα ποτέ δεν αυτοσχεδίαζε. Περιγραφή των βημάτων. -[Λυκεσάς 1989, 88] Ελλάδα: Περιγραφή των βασικών βημάτων σε 16 βήματα, των παραλλαγών και σχήμα με πέλματα. -[Ρούμπης 1990, 160] Ελλάδα: Το όνομά του το πήρε από την Τσαμουριά ή Τσάμικο (οι περιοχές Φιλιατών, Ηγουμενίτσας, Παραμυθιάς και Μαργαριτίου, που ανήκουν στο νομό Θεσπρωτίας) της Ηπείρου. Λέγεται και Κλέφτικος γιατί χορευόταν από τους κλέφτες κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Ανάλογα με την περιοχή συναντάμε διάφορες μορφές Τσάμικου με 8, 10, 12, 14, 16 βήματα. Σε πολλές περιοχές, αυτός που σέρνει το χορό (ο πρωτοχορευτής) χορεύει "στον τόπο", όπως συνηθίζεται να λέγεται, και αυτοσχεδιάζει κάνοντας ψαλίδια, πηδήματα, χτυπήματα στα πόδια, στροφές, επιδεικνύοντας έτσι τη λεβεντιά του και τις χορευτικές του ικανότητες. Οταν ο πρώτος εκτελεί φιγούρες, οι άλλοι που τον συνοδεύουν στο χορό σταματούν και τον παρακολουθούν, ενώ όταν αυτός χορεύει προς τη φορά, ακολουθούν χορεύοντας με τα βήματα της περιοχής ή επαναλαμβάνοντας συνέχεια τα 2 πρώτα βήματα του Τσάμικου, προς τη φορά του κύκλου. Περιγραφή βημάτων και σχήματα. -[Ράφτης 1992, 120] Ρόδος: Ο Τσάμικος φαίνεται να ήταν γενικά άγνωστος. Στην Σορωνή: "Από το 1912 τον χόρευε ο πατέρας βρακάς και τον κρατούσε ο γιος, μετά το χόρευε ο γιος. Τό 'μαθε από το 'φέντη (πατέρα) του που ήταν απ' τη Μάνη. Αυτός που ήταν στον εμπρός έμπηγε το μαχαίρι στο χώμα κι έκανε μια τούμπα από πάνω. Εκανε και ταχυδακτυλουργικά με το μαχαίρι. Μια φορά του έπαιξε ιταλική ορχήστρα και το χόρεψε". -[Λυκεσάς 1993, 132] Ελλάδα: Περιγραφή των βημάτων του Τσάμικου, μουσική καταγραφή από το βιβλίο του Χ. Σακελαρίου (1940), σχήμα με πέλματα. -[Μαστροκώστας & Μητροπέτρου 1993, 240] Νότια Εύβοια: Ο κατ' εξοχήν αρβανίτικος χορός, ο Τσάμικος, και τα πολυφωνικά αρβανίτικα τραγούδια απουσιάζουν εντελώς από τη Νότια Εύβοια. -[ALBATROSVPA 8298, Β1] Γρεβενά: "Τσάμικος των Γρεβενών" (2.50). Ζήσης Τσιοτίκας (τραγούδι, κλαρίνο), Νικόλαος Γκιουλέκας (βιολί), Λάμπρος Τσιοτίκας (λαούτο). -[CELLIER 011, Β5] Κρόκος Κοζάνης: "Τσάμικος Αράχοβας και Τσάμικος Σαμαρίνας" (3.50). -[FOLKWAYSFE 4454, Α1] Πελοπόννησος: "Τούτη γης Κυρα Γιώργαινα". Καταγραφή της μελωδίας σε μέτρο 2/4. -[INTERSOUND 8002] Ελλάδα: "Ελληνική παράδοση 2. Τσάμικα". -[POLYGRAM 6460407, Β4] Μωρηάς: "Μωρ' περδικούλα του Μωρηά", Τσάμικο. [Β3] Μωρηάς: "Μαράθηκαν τα δέντρα", Τσάμικο. Αφροδίτη Μάσια (τραγούδι). [Α2] Ρούμελη: "Τ' Ανδρούτσου η μάνα χαίρεται", Τσάμικο. [Α4] Μωρηάς: "Πολλές νυχτιές περπάτησα", Τσάμικο. [Α6] Μωρηάς: "Ενας λεβέντης χόρευε", Τσάμικο. Βασίλης Κολοβός (τραγούδι), Κυριάκος Κωστούλας (κλαρίνο), Αλέκος Ζούμας (βιολί). -[Θέατρο "Δόρα Στράτου" DS104, Α4] Σαρακατσάνοι: "Λιάκαινα", αργό Τσάμικο. Κωνσταντίνος Γάκης (τραγούδι), Θανάσης Σέρκος (κλαρίνο), Αλέκος Αραπάκης (βιολί), Δημήτρης Τσακίρης και Μαθιός Βεντούρης (λαούτο), Γιώργος Γευγελής (ντέφι), Δόρα Στράτου (επιμέλεια). -[Σύλλογος προς Διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής SDNM 109, Α1] Γρεβενά: "Τζιάκας", ιστορικό Τσιάμικο. Φίλιππος Τσιοτίκας (τραγούδι), Ευάγγελος Κασιάρας (βιολί), Ζήσης Τσιοτίκας (κλαρίνο), Απόστολος Κασιάρας (λαούτο), Βασίλειος Κασιάρας (ντέφι). [Β4] Αιανή Κοζάνης: "Μιά κόρη που είδα σήμερα", Τσιάμικο. Ελένη Θεοδοσιάδου και Κατερίνα Ντιντίνου (τραγούδι), Ιωάννης Μπούκος (κλαρίνο), Ιωάννης Παπαζήσης (λαούτο), Ευάγγελος Γάβρος (ντέφι), Σίμων Καράς (επιμέλεια). -[Σύλλογος προς Διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής SDNM 111, Α6] Ηπειρος: "Κιτσαντώνης", Τσάμικο. Φώτιος Τράκης (τραγούδι, βιολί), Ευθύμιος Καρκάνης (κλαρίνο), Αθανάσιος Μαρκόπουλος (λαούτο), Κων. Τράκης (ντέφι), Σίμων Καράς (επιμέλεια). -[Σύλλογος προς Διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής SDNM 120, Β1] Τρίκαλα: "Τρεις Φραγκοπούλες στο χορό" ή "Λαμπάδες", Τσάμικο. Ιωάννης Γκουζιώτης (τραγούδι), Κωνσταντίνος Φιλίππου (κλαρίνο), Μιλτιάδης Παρασκευάς (βιολί), Αθανάσιος Γιαννιώτης (λαούτο), Σίμων Καράς (επιμέλεια). -[Σύλλογος Νέων Αρίστης 91158-91159, Α4] Ηπειρος: "Γαϊτανάκι", Τσιάμικος, οργανικό. [Γ1] "Φράσια", Τσιάμικος, οργανικό. Γρηγόρης Καψάλης (κλαρίνο), Χρήστος Καψάλης ή Ζιούλης (τραγούδι, ντέφι), Κώστας Καψάλης (βιολί), Σπύρος Καψάλης (λαούτο), Γιώργος Καψάλης (κλαρίνο). |