| ( 1 ) | Κείμενα |
| Κείμενο : μαντίλι , Μαντίλι στο χορό. |
| Πηγή : Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού Χορού , Ευρετήριο : E-7453C |
| -[Guilletière 1676, 296] Μυστράς: Τα μαντίλια χρησιμοποιούνται από όλες τις γυναίκες του Μυστρά. Οταν οι νεαρές χριστιανές χορεύουν στους γάμους συγγενών, δεν δίνουν ποτέ το χέρι στους νεαρούς, γιατί θα το έδιναν γυμνό, εφόσον οι Ελληνες δεν φορούν ποτέ γάντια. Ετσι, η κοπέλα και το αγόρι κρατιούνται από ένα μαντήλι που το κορίτσι προτείνει με σεμνότητα. Αν ο νεαρός έπαιρνε το θάρρος να γλιστρήσει το χέρι του, η οποιαδήποτε κοπέλα θα του έδινε μία με το δικό της στο πρόσωπο. Υπήρξαν περιπτώσεις που χάλασε το γλέντι και γάμοι που διαλύθηκαν για τέτοιες αιτίες. -[Pomardi 1820, 46] Γαλαξείδι Ρούμελης: Είδε τον "χορό του μαντηλιού" στα 1804 στο καρναβάλι. Μπροστά πήγαινε ένας με νταούλι και πιο μπροστά δύο κλαρίνα. Μετά, μια σειρά άντρες που χόρευαν σηκώνοντας ψηλά το δεξί πόδι και προχωρούσαν με το αριστερό. Ο πρώτος κουνούσε μαντήλι. Ακολουθούσε η σειρά γυναικών, με ενδιάμεσο ένα παιδί. -[Πουλιανός 1922-1923, 6] Ικαρία: Κάποτε η δεξιά της πρώτης αφίνεται ελευθέρα, την οποίαν υψώνουσα αύτη προς τα δεξιά και ολίγον πλαγίως περιστρέφη αυτήν, κρατούσα λευκόν μανδύλιον και δίδουσα τρόπον τινά περισσοτέραν τόνωσιν εις τον χορόν. Κατόπιν θέτει ταύτην επί της ισχύος, όπως και ο ανήρ. Την ώραν καθ' ην η δεξιά χειρ της πρώτης είναι ελευθέρα η δευτέρα κρατεί αυτήν εκ του ενδύματος. -[Ψυχουντάκης 1960, 58] Ασή-Γωνιά Κρήτης: Η νύφη εβγήκε απού την εκκλησία με τον γαμπρό και πιάνουν στο χορό. Βγάζει η νύφη από την τσάντα της ένα αφόριο μαντηλάκι το ξεδιπλώνει και χορεύει πρώτος ο γαμπρός. Πίσω από τη νύφη βαστούνε στο χορό μερικές κοπελιές, μα καμμιά απ' αυτές δε θα χορέψει. Είναι αποκλειστικώς χορός για τη νύφη, και ξεσυνορίζουνται ποιος θα είναι ο τελευταίος χορευτής, γιατί αυτός πέρνει το μαντηλάκι τση νύφης. -[Ντούζος 1961, 152] Ναυπακτία: Εκεί στο χορό μπορούσε κανείς να κάμη και πρόταση γάμου σε μια κοπέλλα ως εξής: Της πετούσε μπροστά της ένα μαντήλι. Αν η κοπέλλα το έπαιρνε και το κρατούσε εις τα χέρια ήτο σημείον αποδοχής της προτάσεως και ο υποψήφιος μπορούσε να την ζητήσει από τους ιδικούς της. -[Τσιότρας 1964, 85] Παλαιοχώρα Χαλκιδικής: Το απόγευμα (της 23ης Απριλίου, του Αγίου Γεωργίου, που γιορτάζει η εκκλησία του χωριού) πάλι χόρευαν, πιο επίσημα, στο χοροστάσι. Εδώ εχόρευαν οι αρραβωνιασμένοι, τα παλληκάρια, οι κοπέλλες κι επλήρωναν για τους πρώτους και οι γονείς και οι φίλοι στα όργανα. Τον πρώτο έπρεπε να τον χορέψη ή η αρραβωνιαστικιά του, ή αδελφή του, ή συγγενής και φίλος. Μη συγγενής απαγορευόταν να τον πιάση από το χέρι. Αν γινόταν τέτοιο πράγμα, τούτο ήτο παρεξηγήσιμο και ύποπτο. Εδειχνε έρωτα μαζί του. Δεν θα είχε τόπο πού να σταθή μεσ' στο χωριό. Παλιότερα δεν πιάνονταν ούτε από το χέρι. Είχαν τα μαντήλια, αφ' ενός να μη ακουμπούν τα χέρια, αφ' ετέρου να μπορούν να στριφογυρίζουν και να κάμνουν τα "κατσιαμάκια" των στο χορό. Πολλές φορές έβγαζαν οι νέοι και τα παπούτσια των και χόρευαν μόνο με τις κάλτσες για να είναι ευκίνητοι. Κάλτσες θά 'φκιανε κι άλλες το κορίτσι. -[Χαρτουλάρης 1964, 1964] Χίος: Το μαντήλι αυτό ήταν το πιο αποθυμητό και το πιο ονειρευτό πράμα του κόσμου για τους λεύτερους και τις λεύτερες. Πάνω σε τέτοιο μαντηλάκι, στη γωνίτσα του, κεντούσε η κοπέλλα με λαχτάρα τ' όνομα του αγαπημένου της και το πρόσφερε κρυφά. Εκείνος, αν την αγαπούσε αληθινά, τό 'κρυβε στον κόρφο του σαν άγιο φυλαχτό. Αν ήταν κανένας ερωτάκιας ασταμπίλωτος τό 'κανε βούκινο. Τό 'δειχνε και στους φίλους για να δούνε πως έχει πλανέτα και να ζηλέψουν. Κι ακόμα, με τ' όμορφο τούτο μαντηλάκι χορεύανε τα παληκάρια κι οι κοπέλλες το Συρτό στους γάμους και στα παναγύρια ταίρι με ταίρι. Σαν ήθελε το παληκάρι να σύρει μια κοπέλλα στο χορό, ερχόταν κι ανέμιζε μπροστά της το μαντήλι. Κι έβγαινε η κοπέλλα απ' τη σειρά της ανάμεσ' απ' τις άλλες κοπέλλες, κι έπιανε την άλλην άκρη του μαντηλιού, ντροπαλή και χαμηλοβλεπούσα κι άρχιζε ο Συρτός. Το βιολί, το σαντούρι και το λαγούτο το λέγανε γλυκά μαζί με τον τραγουδιστή. Κι αν το ζευγάρι που χόρευε ήταν βουβά ερωτεμένοι, κι απάνω στα στριφογυρίσματα του Συρτού ξέφευγε λίγο το μαντήλι κι ανταμώνονταν κι αγγίζανε τα δαχτυλάκια τους... Ε! τότες πια κι αν ήτανε!... Γλυκό ανατρίχιασμα περεχούσε το κορμί κι αναγάλλιαζε η ψυχή τους. -[Παπακώστας 1967, 613] Σούλι Ηπείρου: Τους προ της καταστροφής χρόνους - προ του 1803 - έμπαιναν στον χορό οι νεώτεροι, άντρες-γυναίκες. Χώρια οι άντρες δικό τους χορό, χώρια οι γυναίκες και οι κοπέλλες στην άλλη μεριά, παραπέρα. Οι άλλοι αγνάντευαν. Χόρευαν χορούς του τόπου μας μ' όμορφα τραγούδια και με λαλούμενα, βιολιά, ντέφια, μπουζούκια, και αν είχε το χωριό βιολιτζήδες. Στο χορό κρατιούνταν ο ένας με τον άλλο με μαντήλι, ποτέ χωρίς μαντήλι. -[Κωστάκης 1979, 306] Βάτικα και Χαβουτσί Προποντίδας, Τσάκωνες: Οταν ένα παλικάρι, τιμώντας ή ενδιαφερόμενο για κάποιο κορίτσι, ήθελε να το χορέψει, του έριχνε πάνω στο χέρι το μαντίλι του, αν το κορίτσι παρακολουθούσε ή μετείχε στο χορό. "Ρίβε νι το μαντίλι", της έριξε το μαντίλι, έλεγαν οι άλλοι, και περίμεναν την απάντηση του κοριτσιού. Οι γυναίκες χόρευαν πιασμένες χωρίς μαντήλια συνήθως, οι άντρες όμως έπρεπε να έχουν μαντίλι για να χορέψουν με τις γυναίκες, αν δεν ήταν στενοί συγγενείς. -[Στράτου 1979, 95] Σοχός Θεσσαλονίκης: Με ένα μαντήλι στο χέρι συνόδευε, θά 'λεγα, τη μουσική φράση. Σε κάθε αλλαγή της μουσικής φράσης το μαντήλι έπερνε ενεργό μέρος σαν νά 'τανε μουσικό όργανο κι αυτό. Περιγραφή των κινήσεων του χορευτή. -[Τζινίκου-Κακούλη 1979, 280] Βελβεντός Κοζάνης: Τα αρραβωνιασμένα κορίτσια χόρευαν στ' αλώνια τον κυριακάτικο χορό. Με τους φίλους του μετά από λίγο κατέφθανε κι ο αρραβωνιαστικός. Η κοπέλα, που παρά τα αυστηρά ήθη δεν έπαυε να είναι και γυναίκα, με πονηριά και φιλαρέσκεια άφηνε τάχα να της πέσει το μαντήλι. Αυτό περίμενε και το παλληκάρι. Εσκυβε ιπποτικότατα, της το πρόσφερε κι εύρισκε την ευκαιρία, αν ήταν πολύ τολμηρός και κανείς δεν τους παρατηρούσε, να της χαμογελάσει γλυκά και να της χαϊδέψει τρυφερά και απαλά την ... άκρη απ' τις πλεξούδες της! Στους μεγάλους όμως δημόσιους παλλαϊκούς χορούς, η κόρη με επιμέλεια κρυβόταν απ' τον αρραβωνιαστικό και τα πεθερικά της. Συνήθως δεν χόρευε. Μα κι όταν χόρευε, περνώντας από μπροστά τους χαμήλωνε στη γη το βλέμμα κι έσκυβε με σεβασμό το κεφάλι για να εκφράσει τη βαθιά υπόληψη στην οποία τους είχε. -[Παϊδούση 1980, 99] Βίλια Βοιωτίας: Αλλά κατά την παράδοση ήταν και κατά την διάρκεια του χορού επιτρεπτή και η φανερή πρόταση γάμου από μέρους ενός νέου προς την κοπέλα της προτίμησής του. Ο νέος μπορούσε να ρίξει ένα μαντήλι στον ώμο της, σημάδι της αγάπης του, κι αυτή αν συμφωνούσε άφηνε το μαντήλι στον ώμο της και συνέχιζε τον χορό. Αν είχε αντίρηση, έφερνε έναν χορευτικό γύρο κρατώντας το σε ένδειξη ευχαριστίας κι ύστερα το άφηνε να πέσει. -[Χατζησωτηρίου 1980, 114] Μεσόγεια Αττικής: Μετά το κέρασμα η πεθερά πλησίαζε το γαμπρό και του περνούσε στο λαιμό ένα μεγάλο μεταξωτό μαντήλι, την γνωστή στα Μεσόγεια σαν "καλαμάτα". Μ' αυτό το μαντήλι χόρευε ο γαμπρός κι έβγαζε και την αναμνηστική φωτογραφία. Υστερα, η πεθερά τον έπαιρνε από το χέρι και τον έμπαζε μέσα, όπου τον περίμενε η νύφη. -[Μουμτζής 1981, 44] Αϊβαλί Μικράς Ασίας: Στις γιορτές των απόκρεω φούντωνε το οικογενειακό γλέντι. Κάποτε ο σπιτονοικοκύρης κρατώντας ένα μεγάλο χρωματιστό μαντίλι άφηνε το τραπέζι προσκαλώντας την καλή του να χορέψουν. Στο μεταξύ έμπαιναν κι άλλοι στον χορό που έφτιαχναν ένα μεγάλο κύκλο αγκαλιασμένοι με τα χέρια στους ώμους των διπλανών τους. Ετσι άρχιζε ο νοικοκύρης να τραγουδά χορεύοντας με αργό ρυθμό το πατροπαράδοτο "Στης ακρίβειας τον καιρό επαντρέυτηκα κι εγώ...". Μετά τον χορό του σπιτονοικοκύρη, ο πιο ηλικιωμένος της συντροφιάς, με το μεγάλο μεταξωτό του μαντίλι, μπαίνει επικεφαλής του χορού και μόνος του τραγουδά με αργό στην αρχή ρυθμό "Σ' τούτα τα σπίτια πού 'ρθαμε...". -[Κόλλιας 1985, 332] Αρβανίτες: Στο Μεγάλο Καγγέλι, που χορεύεται με την αγγελία του γάμου, οι γυναίκες χορεύουν αντικρυστά με τους άντρες, κρατώντας στα δυό τους χέρια μια καλαμάτα (διακοσμητικό μαντήλι) στο ύψος του κεφαλιού και λίγο πιο πάνω. Κουνούν τα χέρια με το μαντήλι πιασμένο στις δύο άκρες ώστε να παίρνει το σχήμα τριγώνου. -[Λιάπης 1988, 132] Ελευσίνα Αττικής, Αρβανίτες Κουντουριώτες: Ανάλυση της σημασίας του μαντηλιού στο χορευτικό πιάσιμο. -[Μακρής 1990, 250] Σαρακατσάνοι Ηπείρου: Οταν χόρευε η πεθερά της νύφης υπήρχε ένα έθιμο: Να "ξεκλάν" (ξεσκίζουν) το μαντήλι της πεθεράς, το κεφαλομάντηλο δηλαδή. Γι' αυτό η πεθερά είχε στον κόρφο της κι άλλο μαντίλι και τό 'βαζε για να μην μείνει ξεσκούφωτη. |