| Κείμενο : Τζαμάλα , Χορός σε έθιμο μεταμφιεσμένων σε καμήλα στη Θράκη. |
| Πηγή : Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού Χορού , Ευρετήριο : E-EAFE2 |
| -[Σταμούλη-Σαραντή 1939, 20] Ανατολική Θράκη: Τζαμάλα είναι παρεφθαρμένη λέξη αραβική που σημαίνει καμήλα. Τζαμάλα έκαναν στο Φανάρι, Οκλαλή, Καλλικράτεια, Επιβάτες, Καστανιές, Τζετώ, Ακ-Αλάν. Στη Ραιδεστό την έλεγαν Κερά Τζαμάλα. Στις Δελειώνες επαρχίας Σηλυβρίας, τη τζαμάλα την χόρευανε, πάγαινε μια μπρος και μια πίσω και τραγουδούσανε: "Της τζαμάλας το παιδί, έβγαλε βγαλτό στ' αφτί και γυρεύει να παντρευτή...". Κυνηγούσανε τον τζαμάλατζη, χτυπούσανε τη καμπούρα τ' και τον περιπαίζανε, χτυπούσανε τα κουδούνια δυνατά και γελούσανε. Βαρούσανε την καμπούρα της καμήλας, η καμήλα έκαμνε πως λιγοθυμούσε κι έπεφτε. Ετρέχανε τότε και την χαϊδεύανε, την έλεγανε βαχ, βαχ, βαχ, και σηκώνουντανε η τζαμάλα, και την χόρευανε. Από πίσω τους πήγαινανε άντροι και παιδιά. -[Γιαννακάκης 1952, 270] Ιντζέκιοϊ Αδριανουπόλεως Ανατολικής Θράκης:Επάνω εις τον βαθύν ύπνον, ένας εκκωφαντικός θόρυβος εδόνει τον αέρα από τους δαιμονιώδεις κρότους μετά φωνών στεντορίων "Τζαμάλα, τζαμάλααα!!!". Οταν ο πολυθόρυβος εκείνος εσμός έφθανεν κάτωθεν των παραθύρων έμπροσθεν της θύρας εσχηματίζετο ένας ευρύς κύκλος, εις το μέσον του οποίου υπό τους ήχους της γκάιντας και ταρμπούκας, εχόρευον δύο μετημφιεσμένοι εν είδος πυρριχείου χορού. Και ο μεν ως γυναίκα με όλα τα γυναικεία εξαρτήματα, ο δε ανήρ έσειε μακρόν ξίφος (ξύλινον). Οι δε λοιποί σχηματίζοντες τον κύκλον με αλλοκότους περιβολάς εβάσταζαν έκαστος ανά εν μακρύ ρόπαλον και ακουμβώντες επάνω εξέβαλλον ιαχάς ωχ, ωχ, ιχ, ιχ, ουχ, ουχ. Ο δε οικοδεσπότης έδενεν έν νόμισμα εις λουρίδα βαμβακερού υφάσματος και με αναμμένον κηρίον εκόρωνε το πανί και το έρριπτε φλεγόμενον, διότι ήτο σκότος. -[Καβακόπουλος 1979, 99] Θράκη: Χορεύεται και ο χορός της Τζαμάλας. -[Hunt 1990, 145] Φλάμπουρο Σερρών: Τα βήματα του χορού έχουν χαθεί. Οι πληροφοριοδότες του χωριού λένε ότι υπήρχαν καθορισμένα βήματα κάποτε, και ότι όποιος τα ήξερε και ήθελε μπορούσε να πάρει τη σειρά του ανάμεσα στους χορευτές. Το παράδοξο είναι ότι, ενώ οι κάτοικοι του χωριού δεν είναι θρακιώτικης καταγωγής, ούτε υπάρχουν Θράκες πρόσφυγες στο χωριό, εκτελούν το έθιμο της τζαμάλας. Στα γύρω χωριά υπάρχουν Θράκες πρόσφυγες αλλά δεν εκτελούν την Τζαμάλα. Φαίνεται ότι το έθιμο μεταφέρθηκε γύρω στα 1900 μαζί με την ιστορία της εξήγησής του. Παλιότερα υπήρχε τραγούδι για την Τζαμάλα στα τουρκικά, και ορισμένη μελωδία μόνο γι αυτόν τον χορό. -[Καβάκοπουλος 1990;, 44] Φλάμπουρο Σερρών: Οταν όλα είναι έτοιμα, αρχίζει η περιφορά της "τζαμάλας" στην κωμόπολη. Με εντολή του καμηλιέρη οι τέσσερις νέοι που την υποβαστάζουν σταματούν κατά μικρά χρονικά διαστήματα και την κινούν δεξιά και αριστερά σ' έναν υποτυπώδη χορό στο ρυθμό της μουσικής που εκτελείται από τους λαϊκούς οργανοπαίκτες, δύο ζουρνατζήδες και έναν νταουλιέρη. Το πλήθος που ακολουθεί την περιφορά της "τζαμάλας" τραγουδά έναν 11σύλλαβο στίχο: "Τζαμάλο μπάμπω, τζάμαλο όινατα". Ο στίχος αυτός ταιριάζει στα δύο τελευταία καταληκτικά μέτρα της 2ης φράσης ως ομαδικό επιφώνημα του λαού. Κατά την εξήγηση των κατοίκων, ο στίχος λέει: "Τζαμάλο γριά, τζάμαλο χόρεψε". Την αντέγραψα και αφού την άκουσα πολλές φορές διαπίστωσα ένα σπάνιο αλλά και περίεργο μουσικό μετρικό σχήμα, ότι δηλαδή ο ρυθμός της μουσικής δεν ακολουθεί τη φυσική του ροή όπως τούτο συμβαίνει στ' άλλα δημοτικά μας τραγούδια, όσο και αν ο ρυθμός τους είναι πολύπλοκος σε ανάμεικτα, απλά και σύνθετα, μέτρα. -[Καβακόπουλος 1993, 232] Δυτική Θράκη: Στη διαδρομή από το ένα σπίτι στο άλλο ο γκαϊντατζής ή ο λυράρης έπαιζε το σκοπό της Τζαμάλας, μελωδία με ρυθμό 10σημο, όπως του Ταχαριώτικου και με αγωγή ίδια με αυτού, ενώ τη μουσική ακολουθούσε χορευτικά η πομπή των παιδιών, που τα βήματά της σήμερα δεν σώζονται. Ο ρυθμός της μελωδίας είναι σύνθετος, αποτελούμενος από δύο 5σημους, δηλαδή έναν α΄ παιωνικό και έναν παλιμβακχείο. |